Ka jingkiew jong ka Meghalaya ha ka jingsynshar lyngba ki lad digital, ka jingpdiang ïa ka AI : Conrad
Shillong, Nohprah 03: Ka Regional AI Impact Conference, Shillong, kaba la pynlong da ka India AI Mission, Tnad Electronics and Information Technology (MeitY), Sorkar India, ha ryngkat ka jingïatreilang bad ka Tnad Information Technology & Communications jong ka sorkar Meghalaya, la plie paidbah mynta ka sngi ha State Convention Centre, Shillong.
Ïa kane ka jingïalang la plie paidbah da u Conrad K. Sangma, Myntri Rangbah ka jylla Meghalaya, kum u Kongsan, bad u Ashwini Vaishnaw, Myntri Sorkar Pdeng ba dei khmih ïa ka Tnad Railways; Electronics & Information Technology; bad Information & Broadcasting,u la ai jingkren ha ka jingïalang plie lyngba ka bor internet bad u la ai khublei. Ki heh ophisar na ka MeitY, ki nongmihkhmat na ki karkhana, ki jaka pule, ki startup bad ki samla pule na kylleng ka thaiñ ki la ïashim bynta ha kane ka jingïalang.
Ha ka jingai jingkren jong u, u Myntri Rangbah ka Jylla u Conrad K. Sangma u la kren shaphang ka jingkiew jong ka Meghalaya ha ka jingsynshar lyngba ki lad digital, ka jingpdiang ïa ka AI bad ka jinglong jingman jong ka technology. U la batai ïa ka jingïaid lynti jong ka Jylla naduh ka jingpynthymmai biang ïa ka IT Park ha u snem 2018 haduh ka jingkyntiew ïa ka bynta kaba ar bad katto katne ki projek na ka bynta ki jingdon jingem IT kiban sa wan. U la pyntip ba ki kompeni jong ka pyrthei mynta ki dang wad ïa ki lad pynbeit kiba kham halor na ka Jylla Meghalaya, da kaba ong ba kawei ka bynta ba kongsan ba la pyndonkam ha ka liang ka jingkynriah S/4 HANA Enterprise Resource Planning (ERP) ha ka pyrthei-ka karkhana kaba shongdor kumba USD 10 billion, ha kaba kawei na ki bynta ban test ïa ka S4 HANA la shna ha Shillong da u engineer na ka thaiñ. “Wat tang shiphew percent ka bhah jong kane ka ïew ka don ka lad ban pynmih pisa haduh T.9,000 klur ha ka kam khaïi bad plie ki lad ïoh kam da ki hajar tylli na ka bynta ki samla jong ngi”, u la ong.
Haba pynleit jingmut ha ka jingsynshar kaba pynshong nongrim ha ki jingtip, u Myntri Rangbah ka Jylla u la pynpaw ba ka Meghalaya, shisien ka la don ïa ka jingïap jong ki longkmie ha ka por kha khunlung kaba heh tam ha ka ri ha u snem 2018, ka la pynduna ïa ka jingkheiñ da 50 percent. “La buddien lyngba ka lad digital ïa man la ka longkmie ba armet, kaba ïarap ban ithuh kloi ïa ki jingpang kiba kham don ha ka jingma bad ai ki lad jingïarap ha ka por kaba biang,” u la ong. U la bynrap ruh ba palat 75,000 tylli ki tyllong um ha kylleng ka Jylla la buh jingtip ha ki lad digital da kaba pyndonkam da ka satellite, ki drone bad kiwei kiwei ki teknoloji AI ban weng ïa ka jingpynneh pynsah ïa ka um. U Myntri Rangbah ka Jylla u la kdew ruh ïa kawei ka jingjia ha kaba ki jingpeit bniah katkum ka jingstad saïan kaba la pynshong nongrim ha ka data ka la ïarap ban pynduna ïa ka jinglut jong ka projek pynpoi um ba la tyrwa najan T.100 klur sha ka T.4.5 klur.
U la ban jur ruh ïa ka jingdonkam ban kyntiew ïa ka mariang, kynthup ïa ka jingkyntiew ïa ka jingpynïasoh, ka jingpynkhlaiñ ïa ki jingdon jingem ba ïadei bad ka kam pdiang briew, ka jingkyrshan ïa ka jingpule engineering, bad ka jingkyntiew ïa ki sap ha ki bynta kiba dang paw kum ka AI bad ka quantum computing.
Haba ïadei bad ka Bhashini Hackathon na ka bynta ka ktien Khasi bad Garo, u la ong ba ka dei ka nuksa kaba bha ban pyndonkam ïa ki jingmut jingpyrkhat jong ki samla bad ban pynjanai ïa ki bynta jong ka ktien tynrai. “Na ka bynta ki samla, nga kyrmen ba phi baroh phin ïohi ïa kane kum ka lad bad phin long ki paralok ha kaei kaba ngi pyrshang ban tei,” u la ong. Haba ban jur ïa ka jingdonkam jong ki rynsan pynwandur ba la buh ryntih, u la bynrap, “Ka jingpynwandur kan sa jia ryngkat bad ki jingïakop. Dei na kata ka daw ba nga la sdang ïa ka Entrepreneurship Competition ha u snem 2018,” u la ong, da kaba kyntu ban kham bun ki jingïakob ba pynshong nongrim ha ka jingpynwandur ba ïalam da ka tnad IT. U la ban jur ba ka jingai jingmyntoi ïa ka jingsaiñdur thymmai ka dei ka lad kaba kham heh ban pynmih ïa ka jingmut jingpyrkhat, ban pynkhlaiñ ïa ki jingtbit ban pynbeit ïa ki jingeh bad ban pynkhreh ïa ka Jylla ban kiewshaphrang ha ka jingkyntiew ïa ka teknoloji kaba dang ïaid shakhmat, katba ka plie ïa ki lad ki lynti kiba thymmai na ka bynta ki samla jong ka Meghalaya.
Haba ai jingkren ha ka jingïalang lyngba ka bor internet, u Myntri Sorkar Pdeng u Ashwini Vaishnaw u la ban biang ba u Myntri Rangbahduh ka ri u Narendra Modi u la ai ïa ka ri ka jingïohi jngai kaba shai ban ai bynta lang ïa baroh ha ka teknoloji, ban pynthikna ka jingïohmar kumjuh ïa ki tiar kiba dang mih bad ki jingdon jingem ba ïadei bad ki lad digital. Kum shibynta jong kane ka thong, ka Sorkar India ka pynlong ïa ki jingïalang jong ka AI Impact ha kylleng ka ri, ha kaba ka bynta ha Shillong kan pynleit jingmut ha ki lai tylli ki rishot jong ki briew, ka Pyrthei bad ka Jingkiew shaphrang.
Haba ban jur ïa ka jingheh jong ka jingbei tyngka jong ka ri, u Myntri u la pyntip ba ka Sorkar ka la mang T.10,300 klur ha ki san snem ban tei ïa ka jinglong jingman jong ka kam AI kaba kynthup lang ïa baroh. La thaw ïa ka Common Compute Facility ban ai ïa ka lad ban ïoh ïa ki jingdonkam jong ka AI kiba khlaiñ, da kaba palat 38,000 tylli ki GPU ha ka dor kaba duna tam ha ka pyrthei. U la ong ba 3,800 tylli ki dataset bad palat 250 tylli ki open – source model la pynbiang da ki nongsaiñdur bad ki nongshna, kaba plie lad ban pynmih ïa ki aplikeshon kiba kham stet bad kiba jemdor da kaba pynshong nongrim ha ka AI.
U Myntri u la bynrap ba ka thong jong ka India ka long ban ai jinghikai ïa shi million ngut ki briew ha ka jingtbit ha ka AI, ka ban long ka bynta kaba heh na ka bynta ka lad ban ïoh kam ha ki por ban wan. U la bynrap ruh ba ki don haduh 570 tylli ki Data & AI Lab kiba la seng ha kylleng ka ri, ha kaba kawei ka Lab la buh ha National Institute of Electronics & Information Technology, Shillong (NIELIT), bad sa artylli ki lab yn sa buh ha Industrial Training Institute, (ITI) Shillong, bad ha Shillong Polytechnic. Kawei ka lab ha ITI Tura ruh ka dang don ha ka jingpynkhreh.
U Sampath Kumar, Principal Secretary ka Sorkar Meghalaya, u la ong ba kane ka jingïalang ka ai ki lad ki lynti kiba kordor na ka bynta ban ïoh jinghikai bad ban ïatreilang ha ka liang ka Artificial Intelligence. U la kren shaphang ka buit treikam jong ka Meghalaya ban pynurlong ïa ka jingthmu jong u Myntri Rangbah ka Jylla ban buh ïa ka Jylla hapdeng ki 10 tylli kiba ha khlieh duh ha ka ri ha ka liang ka roi ka par. U la ïasam ruh shaphang ka jingriewspah ka Meghalaya ha kaba ïadei bad ki jaka khlaw, jan 75 percent jong ka Jylla bad ki lad ki lynti kiba thymmai ba la shim ban ïada na ka jingpom pathar ïa ki dieng. Ki jingïatreilang bad ki jaka wad bniah ha ka pyrthei, kynthup ïa ka Yale University, ka la ïarap ban sngewthuh lypa ïa ki jaka ba sdang jah ki khlaw. Kane ka la ïalam sha ka jingsdang ïa ka skhim Payment for Ecosystem Services, kaba ai ïa ki trai khlaw ïa ka kamai ba kongsan man la u snem ban pynneh pynsah ïa ki khlaw. “Kane ka dei ka bor jong ka data, bad kumno ngin pyndonkam ïa ka ban ïada ïa ki briew jong ngi bad ïa ka mariang jong ngi”, u la ong.
U Kumar u la bynrap ba namar ba 51 percent ki nongshong shnong jong ka Meghalaya ki don hapoh ka rta kaba 20 snem, ka Jylla ka don ïa ka jingkhlaiñ kaba khraw ha kaba ïadei bad ki briew. U la pynshlur ban pyndonkam ïa kane ka jingbun jong ki samla ban tei ïa ka ïoh ka kot ba la pynïaid da ka AI bad u la ai jingmut ba ka Meghalaya ka lah ban paw kum ka “Karkhana AI” ryngkat bad ka jingkiew jong ka thaiñ ha ka kam semiconductor.
U Sudeep Shrivastava, Joint Secretary ka Tnad Electronics & IT, u la ong ba ka India AI Mission, kaba la sdang ha u snem 2024 da ka jingmang pisa kaba T.10,371 klur, ka thmu ban tei ïa ka jinglong jingman jong ka kam AI kaba kynthup lang bad kaba khlaiñ kaba ïahap bad ki jingthmu pynroi jong ka India. U la batai shaphang ki hynñiew tylli ki rishot ba kongsan jong ka Mission-India AI Compute Infrastructure, India AI Foundation Models, India AI Datasets, Application Development, Future Skills, Startup Financing, bad Safe & Trusted AI, kiba thmu ban pynlong ïa ka AI kaba baroh ki lah ban ïoh, kaba don ka jingkitkhlieh bad kaba don ka jingktah kaba bha.
U Shrivastava u la ong ba ka Meghalaya ka la shah jied ban pynlong ïa ka Regional Summit kaba nyngkong namar ka jinglong nongïalam jong ka ha ka jingsynshar lyngba ki lad digital. U la ïaroh ïa ki sienjam kum ka MeghEA, ki jingpynïaid kam khlem da donkam ïa ki kot ki sla ha ka Ïingdorbar Thawaiñ ka Jylla Meghalaya, bad ka rukom ai jingshakri da ka e-District jong ka Jylla. U la bynrap ba lyngba 51 percent jong ka jingbun briew jong ka Meghalaya kaba hapoh 21 snem ka rta, ka bor treikam kaba khlaiñ jong ki briew, ka jinglong ka suiñ bneng kaba bha, bad ka lad ban pynmih bording na um, ka Jylla ka don ha ka kyrdan kaba kyrpang ban khring ïa ki jingbei tyngka kiba heh ha ki karkhana kiba pynshong nongrim ha ka jingnang jingstad.
Ïa kane ka prokram la sdang da ki technical session ba ïahap bad ki jingthmu jong ka India AI Mission. La pyllait paidbah ruh ïa ki sienjam ba bun bad ki MoU hapoh ka India AI Mission, kata, ka Bhashini Hackathon na ka bynta ka ktien Khasi bad Garo, ka Meghalaya Digital Ecosystem Enablement (Megh DEE), ka DRISHTI-NE Hackathon, ha ka jingïatreilang bad ka IIM Shillong bad ka MATH, ka MoU na ka bynta ban plie ïa ka Data & AI Lab bad ka India AI Mission bad ka NoU ban seng ïa ka Satellite Incubation Centre bad ka MATH T-Hub.