Haduh 90% na ki khynnah kiba pep skul hapoh ki sorbah ba pawkhmat jong ka dewbah Asia ki ngat ïa ka jingpang myopia ne kata ka jingpang duna khmat. Ki stad wad bniah ki ong, ka jingnang jur kane ka jingpang duna khmat ka dei na ka daw ba ki samla pule ki trei shitom palat hapoh skul bad kim ju ïoh por satia ban mih shabar ne ïohi ïa ka jingthaba jong ka sngi. Ki stad scientist ki la ïathuh ha ka kot Lancet ba haduh kumba iwei na man san ngut na kine ki khynnah pule ki lah ban mad ïa kane ka jingduna ha ka bor ïohi wat ban poi sha ka jingmatlah ruh.
Hapoh UK, ka jingdon jong kiba ïoh ïa kane ka jingpang myopia ka long hapdeng 20% bad 30%. Katkum ka jingïathuh jong u Professor Ian Morgan, uba lam khmat ïa kane ka jingwad bniah bad u dei na ka Australian National University, u la ong ba 20% haduh 30% na kiba ïoh ïa kane ka jingpang duna khmat ka la jia teng hapdeng ki briew hapoh ka dong South Asia ruh. “Kaei kaba ngi la leh ha ka jingbishar bniah ba baroh ki sakhi satar kaba ai jingmut ba ki don kiei kiei ki kam ba khyllah ba la jia hapoh ka dong mihngi Asia ha kine ki ar pateng”, u la ïathuh ha ka tnad pathai khubor BBC.
Ka Australian National University ka la ong ba kane ka jingduna bor ïohi jong ki khynnah ka buh ha ka jingma kaba khraw ïa ka koit ka khiah. Ki stad ka koit ka khiah ba dei shaphang ki khmat ki la ong ba kane ka jingpang myopia ka dei lada kata ka bor ïohi ka long duna ïa ka 6.6 phut. Kane ka jingjia ka ju jia na ka daw jong kata ka jingpang ha ki pyllew khmat kaba jia ha ka por ba ki briew ki dang rit bha.
Katkum ka jingwad bniah, kane ka jingpang ka dei kaba mih na ka daw jong kiba bun- ka jingpynleit jingmut palat ha ki jingpule bad kata ka jingduna ban ïohi ïa ka jingshai shabar ne ka jingpynlut por palat hapoh ïing khlem da mih shabar ban ïohi ïa ka jingshai jong ka mariang. Ka jingïoh ïa kane ka jingpang myopia ka long haduh kumba 20% na ki paid nongshong shnong kiba biang ba bit ha ka bor ïohi kumba 80%.
U Professor Morgan u la ujor ba kiba bun ki khynnah hapoh South East Asia ki pynlut ïa bun ki kynta jong ki ha kaba pule kot bad leh ïa ki homework. Kane hi ka pynshitom ïa ki khmat jong ki, tangba ka jingshah ïa ka sngi hapdeng ar bad lai kynta ha ka por ba shai sngi ka lah ban pynïahap tarajur bad ïarap ban pynneh ïa ka jingbha jong ki khmat. Ki stad scientist ki ngeit ba kata ka dawai ba la tip kum ka dopamine ka lah ban don ïa ka bynta treikam kaba phylla. Ka jingïohi ïa ka jingshai ka sngi ka nang kyntiew ïa kata ka dopamine ha ka khmat bad kane la ïohi kumba ka lah ban ïada ïa kata ka elongation kaba ktah ïa ki pyllew khmat.
“Ngi ïakren shaphang kata ka jingdonkam ban mih shabar ban ïohi ïa ka jingshai jong ka sngi kumba ar haduh lai kynta- ym da donkam palat ban dei kata ka mariang kaba shit sngi bha. Ym tang katta, kata ka kolshor ruh ka don ïa ka bynta ha kane ka liang. Ha sawdong jong kiba bun ki bynta jong ka South East Asia, bunsien ki khyllung khynnah ki ju thiah ha ka por mynsngi. Katkum ka jingïathuh jong u Professor Morgan u la ong ba kine ki khynnah ki la duh ïa kata ka bor kaba donkam bha ban ïohi ïa ka jingshai na ka bynta ban ïada na ka myopia.
Kaba kham sngewkhia jur eh ka dei kata ka jingbun jong ki samla pule kiba ïoh ïa kata ka myopia kaba jur bha. Katkum ka jingïathuh jong u professor Morgan, kane ka ktah hapdeng 10% bad 20% na ki samla pule hapoh ki sorbah jong ka dewbah Asia. Kane ka jingjia ka lah ruh ban ïalam sha ka jingduna ka bor ïohi wat shaduh ka jingmatlah ruh.
“Kine ki briew ki don ha ka jingma kaba khraw bha- teng teng ïa kine ki briew ym shym la batai shaphang kane bad la shu pyndeng da kita ki ïit khmat jong ki kiba heh power- ki donkam ban tip shaphang kata ka jingma bad dei ruh ban tynjuh ïa kata ka bor ïohi jong ki khnang ba kin lah ban leit sha kita ki ophthalmologist bad ïoh ïa katto katne ki jingïarap”, u la ong.
Da ki phew phew snem, ki stad wad bniah ki ngeit ba ka lah ban dei na kata ka jinghiar pateng halor kane ka jingpang khmat. La ngeit ba ki briew na China, Japan, Korea bad kiwei kiwei ki ri kham bunsien ki dei kiba ïoh ïa kane ka jingpang myopia. Hynrei kane ka jingwad bniah ba mynta ka la ai jingmut da kumwei pat.
Hapoh Singapore, ha kaba ki don shibun bha ki briew na China, Malaysia bad India, baroh lai kynhun kine ki jaidbynriew ki sakhi ïa kata ka jingnang kiew jong ka jingbun ki briew ba duna ka bor ïohi. U Morgan u la ong ba ym lah ban kynnoh ba kane ka jingpang ka dei pura na ka jinghiar pateng, tangba na ka bynta jong u kam dei ka kam kaba eh. Kam pher la ka long da ka long kumno kumno ruh hynrei kaba thikna ka dei na kata ka mariang ne na ka jingset op ïalade hapoh ïing bad kiar na ka jingshai jong ka mariang.
