Ka jingbatai shaphang ka Behdeiñkhlam ka Seiñ Raij Jowai da u bah  HH Mohrmen (Article)

0
Haba kren kyllum ka Behdeiñkhlam ka dei ka jingleh niam kaba beh noh ïa ka khlam, ka don ruh ka jingïadei bad ka rep ka riang lane kata ka rep kba ha ka jaka ba bun ka um, kane ka jingleh niam ka kren ruh shapang ka jingphet jaka nawei shawei lane ka migration, ka dei ruh ka jingleh niam ha kaba ki briew kiba dei ki trai Raid trai jaka ki iakynduh lang bad ialeh kmen lang, watla ka dei kata ka jingleh niam jong ki niam tre hynrei ka dei ruh kata ka leh niam kaba wanrah ïa ka mynnor bad pynkynmaw ïa ki longshwa manshwa kiba la leit.
Ha ka leh niam Behdeiñkhlam ka don ka jingai jingkñia ba ki ong ka Siang ka pha / ka siang ka phur, kane ka leh niam ka don ruh kaba wanrah ïa ka jingiadei hapdeng U Tre kirod bad ki Hynñiaw Wasa bad u Trekirod uba buh uba thaw ha kaba u la ong ïa ki briew Hynñiaw Wasa ba kin nym lah ban iakynduh bad u mar met bad kin nym lah ban iohi da ki khmat briew hynrei ban don kata ka jingïadei bad U Trekirod ka dei tang lyngba ki jingai jingkñia bad ki jingdwai phirat.
  U Trekirod, u la kular ban wan jngoh biang ïa u khun bynriew shane sha sla pyrthei shi sien shi snem bad un wanlam lang bad u ïa kito kiba la iap, U Trekirod u la kylli ïa ki nongïalam jong ki khun bynriew kaei kaba kin buh jingkñia hakhmat jong u ha ka jingwan kaba shi sien shi snem te kumta ki briew Hynñiaw Wasa ki la ong bad jied da ka tamasa Behdieñkhlam kum ka jingbuh jingknia.
Ka “ka siang ka pha” kata ka jingbuh jingkñia ha ka por Behdieñkhlam la pynlong ha ka jaka ba ki khot ka Ïungblai bad ju khot ruh “ka niam ïong chnong” lane “ka niam ïong raid” katba dang pynlong ïa ka Behdieñkhlam jong ka Seiñ Raij Jowai ki paidbah Hynñiaw Wasa ruh ki buh kita ki jingkñia ha ka ïing Rilang Lato.
Ban sngewthuh kham bha ïa ka “ka siang ka pha,” ngi dei ban sngewthuh kumno ki briew ki wan shongshnong ha Jowai, kiba wan shong shnong ha Jowai ha ki por hyndai la bynta ha ki lai tylli ki bynta, ka jait ba nyngkong kata u blei ïing ba ki khot ‘U Sniriang Ksiar, ha kaba ki longïing ki dei ban don bad khot da ka “I Ïungblai lane Kmai ïung” (Mina Laloo) bad kawei pat ka ïing kaba hapoh ka ïungblai ki khot “ki trep ki skum.”
Kiba bun ki longïing ki ju buh jingkñia da ka “ka siang ka pha” hakhmat ki longshwa ha ka por Behdieñkhlam ha ka  “Pynsyiñ,” ha ka sngi kaba hynriew ha ka rukon jong ki pnar ne ka calender jong ki pnar bad ka jingbuh jingkñia dei ban pyndep ha shwa ban riew ka Bom ne kata kaba ki ong ‘chwa u kieh ka bom’ bad hadien kata ki ‘khon raij’ kin sa sdang ban tied ïa ki bom ban lum ïa u ‘symbud khnong,’ uba ki ju khot burom da ‘u khnong blai.’
Ha ka por ka leh niam Behdieñkhlam, ki don ki longïing kiba ju buh jingkñia shi sngi ne ar sngi ha shwa ka Passah jong ka  Panaliar, ha ka Hat bad Paswet Wahsynji ha Khyllaw pat ka dei ka sngi ba san jong ka taïew. Ki jait Rngad ruh ki buh jingkñia hakhmat ki longshwa man shwa ha ka “Hat,” kaba dei ka sngi ba saw katkum ka calendar pnar. Lada ki longïing kim lah ban buh jingkñia “ka siang ka pha” ha ka por Behdieñkhlam, ki longshwa man shwa kin nym sngew hun (“dei ksoh thadoh,”) bad phah sha “Soorkep,” kaba sha lyndet ki lyoh da ka jingsngew ba don kaei kaei kaba dang jah lane something is missing. (Rilang Lato)
Katba ki jingai jingkñia hakhmat kiba la iap ha ka por Behdieñkhlam ki dang ïaid ha kawei ka kamra “rakut,” kum ki jingkñia ïa kito kiba iap mynsaw ne “ïap mynsoo” ïa kum kine ym ju lah ban buh jingkñia lang bad kiwei kiwei, hynrei la buh jingkñia ha ka jaka ba ju khot “dwar lane  pchem,” kaba mut shabar ka ïing.
*Ki kyndon kiba dei ban bud ne pyndep ha ka por ba buh jingkñia*
Baroh ki dkhot jong ka longïing hapoh ka ïungblai ki dei ban long kiba koit ba khiah “I cheit I khiah” lada don iwei iba pang ne sah hospital kim lah ban buh jingkñia.
Yn ym lah ban buh jingkñia “Ka siang ka pha” lada iwei na ki dkhot ka ïing i hap ha ka hap i tlor,”kaba mut ba iap khlem dei por bad ka jingleh niam ka don ka jingïadei bad kaba lum shyieng ha kawei ka jaka “moo tylleiñ,”ba ju khot ruh “booh khonlor,” bad ym lah ruh ban buh jingkñia lada don ki dkhot ka longïing kiba hap khun ne ‘hap khonlor’ (premature birth).
Ym lah ruh ban buh jingkñia “ka siang ka pha.” Lada don ka “Mih blai / mih ñiangpyrchit / ñiang syiar”, lada don ki longïing kiba don kiba khlad ha u bnai ba leh Behdeiñkhlam ruh kim lah ban buh jingkñia namar ïa ka jingkñia la dep pyndep ha ka por ba leh burom iap ïa ki.
   Shuh shuh kumno la buh jingkñia “ka siang ka pha” ha ka por Behdieñkhlam, ïa ki jingkñia la tyrwa ne sdang da ka jingdwai jong “u Kñi,” lane u kynja Kñi jong ka kur hapoh ka ïungblai bad kumta ïa ka jingkñia la pynlong da “ka kchu ka siang,” bad dei ban don lang “ki nongïarap, ka “kchu ka siang” bad  “ki nongïarap” ki dei ban long kiba khuid ki dei  ban long kita “dei kynsai, dei pangrai” lane  “ki ïoh kynsai,” kaba mut ki kynthei kiba shongkurim bad u briew da ka leh niam leh rukom, “Ki ïoh kynsai” ka dei kata ka shongkurim kaba ki ong “ïa biang rtap,” lane kiba ïa biang ban ïa long shi kurim, ym lah ban buh jingkñia lada ka shongkha shongman ka long sang ne “dei lai paruid,” ( marrying someone who is like a paternal uncle).
Kawei pat ka bynta ka ‘Siang Behdieñkhlam’ ka dei ka jingwad bniah jong u nongthoh kaba dei ruh kaba donkam bha ha ka tynrai lane ka tradition, ïa kane la kyrshan lyngba ka Chief Minister’s Research Grant 2024–25, katkum ka Mina Laloo bad Rilang Lato, ka dei kaba donkam bha ha ka jingleh niam Behdeiñkhlam bad kaba ioh mynsiem ne don mnsiem bha, kiwei pat kiba don bynta lang ha kane ka jingwad bniah ki kynthup u ma Dawmanshuh Lamar, Wanmon Rngad bad ki para.
Leave A Reply

Your email address will not be published.