KA ÏTKHMIH : Pleng dang don ka Maryngod sur ïam briew ha Pahambir

HT Wells
Sa shisien pat hadien ka jingpyrshang ba kham jlan jong u nongthoh ban leit sha kyndongkynshrot ban wad sa ïa kawei pat ka tiar tem Tynrai ba la jan duh jait na u Trop ki Longshwa, ba la tip kum ka “Maryngod Sur ïambriew”, myn sngi Saitjaiñ 17.05.2025 u la hiar sha ka shnong Pahambir Them, Raid Nonglyngdoh, ka shnong kaba don sha Mihngi na Nongpoh bad kaba jngai kumba 6 Kms lyngba ka shnong Nongkhrah, ka shnong bapawnam bha ban pynmih ïa u Sohtrun (pineapple) babang tam ha India, la ïoh ban ïakynduh sa ïa uwei pat u Kaitor bad u Barikor ba pawnam ka Them Ri Bhoi bad uta u dei u Bah Rani Maring.
Ha katei ka jingïakynduh, u Bah Rani u la sei ban pyni ïa ki sap ki phong ba u don, kata; naduh ka Bom, ka ksing, ka Mieng, Tangmuri-siej, ka Talwak, ka Duitara, ka Sitar, ka Tangmuri, ka Pyrla Sawlyer (indigenous wind instrument), ka Maryngod, u Sniat jiar Khaar, ka Trap, ki Shang ki Kriah bad ki khohkhara jong ki Longshwa nalor kiwei pat. U Bah Rani u ïathuh ba naduh ba u sdang khynnah samla, u la shoh bieit lypa ïa ki tiar tem u barim bajah. Kumta, u la pyrshang ban shna hi hadien ba u la peit nongmuna na ki katto katne ki longïing ba dang pynneh pynsah, u sdang shna da kaba u ksam ïa ka diengphiang ban pynwandur ïa ka Duitara, ka Sitar bad ka Maryngod, hynrei kam dei ka jinghikai ba hiar pateng. Utei u rangbah u ïathuh ba donkam ka jingïaishah bad jingminot ban shna ïa kitei ki jingtem, namar u ong; tang ka Bom kaba shipruh ka kynïan ruh, ka shimpor haduh 10 sngi ei ei ban pyndep namar ba hap ban puh thliew bin pa bin tang da u narpuh bad ki paiñtali rit bad kumjuh ruh ïa kiwei pat ki tiar tem.
Nangta, ban shna ïa ka Talwak kaba long kum ka sharati ba don tang artylli ki thliew na khlieh bad na kjat, hap ban leit wad na ki jaka ba pynnoh synrang jong ka um, sa ïoh ïa u siej ba jlan pung, namar tang kum ha kita ki jaka phin ïoh ïa ka Talwak ba pynmih sur babang. Ka Talwak ka dei ka tyndong siej rit ba put tang ha ka por shyrti lum bad sha ki jaka repkba. Nangta u Bah Rani u ïathuh ba ka Mieng pat ki shait pyndonkam bha da ki samla kynthei bad shynrang ha ka por ba ki sdang ban yalup samla. Haba u samla shynrang u leit sha ïing ka samla mynmiet, u bsuh da u siej rit sha kamra thiah jong ka bad kyllaiñ ïa uta u dieng ha kata ka rukom ba un ïoh ban pynsohkyrdot ïa ka jaiñ jong ka bad ma ka pat ka put ïa ka Mieng da kaba kylli artad: u jé uta ba la? , Dei ba nga, ong u shynrang, Je emkam mé ha nga ?, Mon nga ha pha se ! : jubab u samla shynrang.
Nangta, kum kawei ka bynta ba u Bah Rani u pynsah kynmaw ka long, da ka jingïasngewthuh bad u nongthoh, u la pynbeit lypa ïa u Bah Moon Makri, uwei u Nongïambriew katba u dangtem ïa ka Maryngod, dei namarkata ka daw ki khot ïa ka, ka Maryngod Sur ïambriew. Bad ki briew kiba nang ban tem ban ïam, dei tang kiba la sdang ban noh tymmen arsut ka rta, namar ki nang ban padiah bad ñiewtang ïa ka khana jong u ne ka nongïap. Ka khana ka long ba u nongtem bad nongïam kin don ha syndah jong ka metïap, bad katba kiba ha ïing hasem ki dang wan, katta nangjur ka jingïam. Nuksa, lada wan u Kñi rangbah lei, katta nangjur ka jingïam bad phawer myllung, kat ban pynum ïa ka dohnud jong uta u Kñi. Kum ka nuksa, u Bah Moon Makri u ïam pangnud “Adi..ado…la wan u Ki…ñi rangbah ban wanpeit ban wanmah, ban wan on lynti khatduh ïaphi se…dei re mo ban sahnud, u la wan synran u la wan pynshngaiñ, u heh u longsan jong ka Kur ka jait, ïa ka Yung ïa ka Sem…hi se…Hu..hu…bad ka kynsluk sur-ïam…..to lei noh da kaba suk sha diwar u Bilei” . Dei na kata ka daw ki shna ïa ka Maryngod ruh ha ka dur jong ka briew ba la sdang kdor u budlum. Kaba kham lyngngoh shuh shuh, u Bah Rani u ïathuh, ba lada don kiba riewrangbah ne longkmie bakhlad hapoh ka Shnong ka Raid, ka Maryngod ka pah hi ha jaka ba wah ne buh ïa ka. Kaba mut, ka Maryngod ka la kwah ban leit ïambriew. Haduh katta ka jingmaïan ba don ha lyndet jong ka, u Bah Rani u ong ba u kyndit ban lap bunsien ïa kata. Ban tem mynmiet lei lei, u ong; ka long kaba sngewmyllung palat. Hynrei hapdeng jong kita, u bynñiaw pat ba don tang khyndiat ngut eh ki longïing kiba dangkwah ban wan sngewlem da ka Maryngod, bun kim kwah shuh.
Hynrei ka long kaba shisha, ba dangdon katto katne tylli ki ri ha pyrthei kiba dangpynneh pynsah ban ainong ïa ki nongïambriew ha ka por ba ïap bad ki khot ïa ki ‘Hired Mourners’ lane ‘Moirologists’; ki sdang ha Egypt, China, bad kham bun ha Middle East. Ka jingthmu ka long, ban pyntngen ïa ka longïing ba la mad jingsngewsih. Wat ka Bible ruh ka kren ïa kata ka rukom leh (Jerimaiah 9:17, 2Chronicles 35:25 & Ecclesiastes 12:5). Nalor kitei, u Bah Rani u ïathuhkhana ruh shaphang kata ka ‘Ramjah’ kumno u briew u kylla khla ha Them Ri Bhoi. Hynrei kane ka ruh ka la duh jait noh namar ba ki traikur kiba danglehniam ïa kata, kim leh shuh. Hynrei mynshwa, u ong; ba uta u Khla jong ka Kur u don ha mynsiem bad kat shaba ki kur ki jait ki leit ki wan u tip lut uta u rangbah ba kylla khla bad u lah ruh ban ïada ïa ki na ki jingma. U ïathuh hangta ka Mawmerkhla ha Mawryngkhang, ka dangdon ka phatok setkhla, ba ki shait set ïa ki briew ba lehtam hadien ba u khla u la tian bishar ïa ki. Ka da don ka khet ba shong bishar. U Bah Rani nalor ba u bunkam ban shna ïa ki tiar tem tiar put, ka thaiñ ka wet, u dei ruh u Tutor ïa ki University kum ka Martin Luther Christian University bad ki College ban hikai ïa ki khynnah kiba thrang ban tem Duitara, Maryngod, put sharati, talwak, mieng, put Tangmuri, ban tem Bom, ksing bad kiwei. Utei u rangbah u ïathuh ruh ba u la ïohlad ban ïashim bynta ha ki rynsan bapher bapher kum ha ka Monolith Festival, ka Hornbill Festival ha Kohima, ha Music Integretion programme ka Tata steel ha Jharkhand, nangta ha ka Bamboo Festival ha NEHU Shillong, Shad sajer bad ha ki programme Balang ha ka Cultural show jong ka KJP Assembly ha Umroi, ha ka Jingïaseng Samla ka Synod Ri Bhoi ha Umwang bad hawei pat.
Nalor kitei ki sap ki phong ba u don, U Bah Rani Maring u dei ruh u Tymmen Basan jong ka Balang Presbyterian Pahambir Them uba la kynjoh sha ka 25 snem ka Jingshakri. U Bah Rani u dei u khun basan jong u (L) Bah Sngi Makri & I (L) Kong Lang Maring ki ïadon hynriewngut shipara. U dei u briew uba trei shitom ym tang ban pynroi ïa ka rwai ka siaw hynrei ban pynneh pynsah ïa ki Deiti u Barim Bajah, da kaba u plie ïa kata ka ‘Kyntiewlang Raid Nonglyngdoh Society’ ban kyntiew naduh ka Traditional Music, Handicraft & Handloom bad u shait ïalam shad sha Lum Sajiar Mawbynna, shisien shisnem haduh laisnem kynthih, namar kita ki trai ki bym lah shuh ban lehniam, ki sheptieng ïoh wan mih u Khla ban dait ïa ki. Haba u nongthoh u kylli, Bah Rani hato ka don ne em ka jingïatyngkhuh ka Culture bad ka Riti Pynïaid Balang ka Presbyterian ha ri India, u ong Em !, ka dei pynban ka jingpynkhlaiñ shuh shuh ïa ka nongrim jong ka Balang lada ka nang ban pynsneh bad ki deiti, namar wat ka Bible ruh ka ong ba ym dei ban pynkylla ïa ki Dustur ki Riti hynrei ban pynneh ïa ki.
(La pynurlong ïa ka programme da ka jingïarap jong u Bah Victor Sten, Bah Tanbor Nongkhlaw, Bah Banroi Syiem)