Ka India kaba khlaiñ ha ka kam teknoloji mynta kam dei shuh ka nongbud, ka khot ïa kiwei pat ban bud

-Dr. Jitendra Singh

Da kaba ïeng ha ka jingsdang jong ka jingkylla thymmai jong ka saïan ha kylleng ka pyrthei, ka India kaba ïaid da ka teknoloji mynta kam dei shuh ka nongbud, hynrei ka khot ïa kiwei pat ban bud ïa ka.
Ha kine ki shiphew snem ba la dep, hapoh ka jingïalam ba ïohi jngai jong u Myntri Rangbahduh ka ri u Narendra Modi, ka ri ka la sakhi ïa ka jingkiew ka bym pat ju jia ha ka saïan, teknoloji, bad ka jingsaiñdur thymmai. Naduh ka jingpynkupbor da ki lad digital haduh ka jingwad bniah ha kaba ïadei bad ka kam haw haw, ki lynti jong ka India kiba lah ban kyrshan dalade, bad kaba ïaid da ka teknoloji – ka Atmanirbhar Bharat – ki nang shai khlem jingartatien. Naduh ki jingjop jong ka Digital India bad ka Startup India haduh ka jingjop jong ka Swachh Bharat bad ka One Health, ka ri ka la pyni ba ka jingkylla kaba heh ka ïaid lyngba ka jingstad science, technology, bad ka jingsaiñdur thymmai.
Ka jingkylla jong ka UPI ka la pynkylla dur biang ïa ki jingsiew digital ha ka pyrthei baroh kawei. Ka ïoh ka kot jong ka India ka la sakhi ïa ka jingkiew kaba jur na kaba kiew khat hynriew shah na ka $10 billion ha u snem 2014 sha ka $165.7 billion ha u snem 2024 kaba ïalam ïa ka lynti ha ki biofuel, bioplastic, bad ki dawai ki bym ktah ïa ka mariang. Ka Chandrayaan bad Gaganyaan mission ki la pynskhem ïa ka jaka jong ka India hapdeng ki ri kiba leit sha haw haw, katba ka jingpynmih ïa ka 5G bad ka jingtreikam bad kiwei kiwei ha kaba ïadei bad ki kam digital ka la wanrah ïa ka jingïasoh bad ka jingpynkupbor ïa baroh.
Ka India mynta ka dang paw kum ka nongïalam ha ka pyrthei ha ka AI na ka bynta baroh, da kaba pynthikna ba ka jingwad jingtip bad ka jingsaiñdur thymmai kan poi sha man la ki kam – naduh ka rep ka riang haduh ka koit ka khiah haduh ka jingsynshar. Da palat 100 tylli ki unicorn bad ka jinglong jingman kaba nang kiew jong ki startup ba la ïalam da ki samla, ka jingngeit jong ka jingstad saïan bad ka jingseng kam seng jam jong ka ri ka long ka bym lah ban ïanujor.
Ka jingkiew jong ka green hydrogen, ka jingstad saïan bad ka teknoloji, ka jingshna ïa ki semiconductor bad ka rep kaba thikna, ka pyni ba ka India kam dei tang ban ïaid ryngkat bad ka pyrthei – ka ïarap ban batai ïa ka lawei.
Kane ka dei ka khana shaphang ka jingïaid shakhmat ka Atmanirbhar Bharat- ka India kaba lah ban kyrshan dalade, kaba peit shakhmat kaba ïaid da ka jingsngew skhem sha ka Viksit Bharat 2047, ka jingdap shispah snem jong ka jinglaitluid jong ka.
ESTIC: Na ka jingjop sha ka jingangnud
Halor kane ka jinglong jingman jong ka jingkiew shaphrang, ka Emerging Science, Technology and Innovation Conclave (ESTIC) – ka ban long naduh ka 3-5 tarik u Naiwieng, 2025, ha Bharat Mandapam, New Delhi – ka pyni ïa ka sienjam kaba thymmai. La pynlong da ki 13 tylli ki tnad jong ka Sorkar India, ka ESTIC ka long kham palat ban ïa ka jingpyni ïa ka jingjop; ka long ka lad na ka bynta ka jingïatreilang, ka jingkhmih lynti, bad ka rukom treikam jong ka ri.
La plie da u Myntri Rangbahduh ba donburom, ka ESTIC 2025 kan wanrah lang ïa ki stad saïan ba pawnam, ki nongsaiñdur, ki nongthaw polisi, bad ki riewshemphang ha ka pyrthei ban ïamir jingmut halor ka lawei jong ki teknoloji kiba dang mih. Kan long kum ka rynsan ban ithuh ïa ki jingduna, ban thaw ïa ki jingïatreilang, bad ban thaw lang ïa ki lynti kiba ïahap bad ka saïan bad ka teknoloji bad ki jingthmu ba kongsan jong ka roi ka par jong ka India.
Kane kam dei tang ka jingïalang – ka dei ka rynsan jong ka jingïalang jong ka ri, ka pynïatylli ïa ki jaka pule, ki karkhana, bad ka sorkar kylleng kawei ka jingthmu jong baroh: ban aibor ïa ka jingïaid lynti jong ka India sha ka Viksit Bharat 2047, ka ri kaba la kiew pura, kaba la ïalam da ka jingsaiñdur thymmai ha ka jingdap shispah snem jong ka jinglaitluid jong ka.
La tei ha ki 11 tylli ki bynta kiba kongsan na ka bynta ka jinglah kyrshan dalade jong ka India ha ka kam saïan bad ka teknoloji, ka ESTIC kan long ka jaka pdeng na ka bynta ka jingïakren, ka jingïatreilang, bad ka jingpyni ïa ka jingtbit jong ka India. Nalor kata, ban rakhe ïa ki jingjop ba mynta, kan ïarap ruh ïa ka jingïamir jingmut, ka jingithuh ïa ki jingduna, bad ki jingpyndonkam ïa ki polisi ban pynthikna ba ka jingkiew ka saïan jong ka India kan ïahap bad ki jingdonkam ha ka imlang sahlang bad ki lad ki lynti ha ka pyrthei.
Ha ka nongrim jong ka, ka ESTIC ka dei shaphang ka jingpynïasoh ïa ka jinglong jingman – ki tnad kiba saiñdur ïa ki polisi, ki stad saïan kiba saiñdur thymmai, ki karkhana kiba pynheh ïa ki jingmut, bad ki startup kiba pynkylla. Ka rakhe ïa ka jingïaid lynti haduh mynta bad ka lynti kaba shakhmat sha ka roi ka par kaba ïaineh, kaba kynthup lang, bad kaba wanrah jingkylla.
Khatwei tylli ki lynti, kawei ka Jingthmu
Ka ESTIC 2025 kan ïaid hapoh ki khatwei tylli ki phang pdeng kiba pyni ïa ka jingthmu jong ka India ha ka liang ka teknoloji.
Kine ki kynthup ïa ki tiar kiba katkum ka juk mynta bad ki jingshna na ka bynta ban tei ïa ki tiar kiba kham khlaiñ, kham jem, bad kiba bhaban aibor ïa ka kam ïada ri, ka kam haw haw, bad ka karkhana, ka artificial Intelligence na ka bynta ban pynkylla ïa ki jingim bad ban pynlong ïa ka jingsynshar kaba kham stad bad kaba kynthup lang, ka Bio- Manufacturing kaba kyntiew ïa ka ïoh ka kot kaba khuid da ki mar ba lah ban pynneh pynsah, ka Blue Economy kaba pyndonkam ïa ki jingdon jingem ha duriaw da ka jingkitkhlieh na ka bynta ka jingroi jingpar bad ka jingskhem, ki jingdon jingem digital kiba ïaid da ka jingpynïasoh na ka 4G sha ka 5G bad mynta sha ka 6G, ka pynkupbor ïa ki jaka nongkyndong jong ka India, bad ka jinglong nongïalam ha ka jingïadei ha pyrthei ha ki kam digital, Ka jingshna ïa ki tiar elektrik bad Semiconductor, kaba pynkylla ïa ka jingthmu jong ka “Make in India” sha ka jingshisha kaba pyndonkam da ka silicon, ki teknoloji ba ïadei bad ka rep ka riang kiba dang mih kiba lah ban pynthikna ïa ka jingpyn biang bam lyngba ka jingsaiñdur thymmai, ka jinglong thikna, bad ka jingpynneh pynsah, ka bording, ka mariang bad ka jinglong ka suiñbneng kaba sdang ïa ka bording ba lah ban pynthymmai bad ka green hydrogen kum ki nuksa na ka bynta ka pyrthei, ka koit ka khiah bad ki teknoloji ha ka jingai jingsumar kaba pynpoi ïa ka jingpynwandur kaba jemdor na ka bynta ban pynthikna ïa ka jinglong ryntih ha ka koit ka khiah, ka jingstad saïan bad ka teknloji na ka bynta ka jingkiew ha ki kam ïakren kiba kham shngaiñ, ka jingsngewthuh, ka jingkheiñ bad ki tiar bad ka teknoloji ba ïadei bad ka kam haw haw kaba ai mynsiem ïa ki pateng, bad pynïar ïa ka jingstad saïan.
Kine ki lynti ki pynpaw ïa ka jingpynwandur thymmai jong ka India – ka jinglong jingman ha kaba ka jingstad saïan, ka jingseng kam, bad ki polisi ki ïakynduhlang.
Sha ka Viksit Bharat 2047
Ha kiba bun ki liang, ka ESTIC ka pyni ïa ka rukom hikai jong ka jingshaniah kaba nangkiew jong ka India kum ka nongïalam ha ka jingnang jingstad bad ka jingsaiñdur thymmai. Ka dei ka thong jong ka ri ban wanrah ïa ka jingpuson, ban pynshlur ïa ki samla, bad ban saiñdur thymmai na ka bynta ka spah snem ban wan. Da kaba pynïasohlang ïa ki khraw pyrkhat, ki nongjop khusnam, ki nongthaw polisi, bad ki nongsdang ha ka kam karkhana, ka ESTIC2025 kan long ka bor kaba khlaiñ ha ka kam saïan bad ka jaka pdeng jong ka pyrthei na ka bynta ka roi ka par ba la ïalam da ka jingpynwandur thymmai.
Katba ka India ka nang ïaid sha u snem 2047, ka ESTIC ka ïeng kum ka dak bad ka jingpynkylla- ka jaka ha kaba ki jingjop jong ka India ha ka liang ka saïan ki ïakynduh bad ki jingangnud jong ka ha ka roi ka par, kaba pynthikna ba man la ka jingsaiñdur thymmai ka noh synniang sha ka Viksit Bharat kaba khlaiñ, kaba ïaineh, bad kaba kynthup lang ïa baroh.
U Nongthoh u dei u Myntri Khynnah jong ka Sorkar Pdeng ba dei khmih ïa ka Tnad Science and Technology; Earth Sciences bad Myntri Khynnah ba dei khmih ïa ka PMO, Tnad Atomic Energy, Tnad Space, Personnel, Public Grievances and Pensions.