Ka Hima u Tirot Singh ka la dap 500 (Sanspah) snem, ka jingrakhe ïa ka sngi iap u Tirot Singh mynta ka snem

(La thoh da u Babu Boldness Lyngdoh Nongum, Myntri Hima Nongkhlaw)

0

Ka Hima Nongkhlaw ba la ju tip kum ka Hima Khadsawphra (14-8) ka la dap 500 (Sanspah snem ) mynta ka snem .La seng ïa kane Ka Hima ha kaba Nyngkong eh da ki phra tylli ki shnong, kita ki long (1)Ka Mawphansyiar (2)Ka Mawsynam (3) Ka Nongum (4)Ka Nongkseh (5)Ka Marong (6) Ka Lawriat (7) Ka Mawsium bad ka (8)Nongkhlaw .
Ha ka por ba u Shajer bad ka Shaphlong ki arngut shipara ki la wan na Sutnga ki la lap ba kine ki shnong ki la don la u Lyngdoh tangba kim don ïa u Syiem u Kmie u ba peit ba synshar ïa kine ki shnong .U la lumlang ïa ki nongshong shnong jong kine ki shnong bad ban ïathuh nangno ki wan bad balei ki wan phet noh sha kine ki jaka bad kumta ter ter .
Ynda haba kine ki shnong ki la sngewthuh ba kine ki 2 ngut shipara ki wan naka ïing long Syiem Sutnga kaba ki ngeit ba ki hiar pateng na u woh Ryndi bad Lidohkha, kumta ki la thung Syiem ïa u Shajer haka snem 1524 bad la pynsleh Syiem ïa u da u Lyngdoh Nongum kaba katkum ka jinglehniam leh rukom, ka khan ka pyrkhat ka hap ha u ban leh ïa kata ka kam bad rukom kaba haduh mynta mynne la jutip ïa u Myntri Lyngdoh Nongum kum u Myntri pynsleh syiem.
Hadien ba la ïoh ïa la ka ka Hima bad la pynkhlaiñ ïa ki bor shipai, u Shajer u la leit hiar thma ïa ka Bordwar bad la ïoh knieh ïa ka na ki Syiem Ahom bad pynïasoh ïa ka sha ka Hima Lajong bad kumta terter ki la nang pynïasoh sa ïa kiwei de ki shnong bad ki raid kiba don 14 tylli bad kumta ki tip da kane ka hima kum ka Hima 14-8 .
U Syiem Shajer u la synshar ïa ka Hima naduh1524 haduh ba un da khlad noh, kata ha u snem 1554 sa shimti ïa ka khet Syiem da u pyrsa trai jong u , u Syntiew 1554-1598 kumta ter ter ka khet Syiem ka la hiar pateng na u Syntiew sha u Khongthoh ,u Jom ,u Soh u Lait Lyngka, u Sngi, u Ramsing nangta u Kongrai .U Tirot singh ula shimti ïa ka khet Syiem na ka kti u Kongrai ha ka snem 1814 mynba u dang don tang hapdeng 12 ne 14 snem ka rta .Kumta ïa ka Hima la nang ïarap ban pynïaid da ki Myntri bad ki Bakhraw ka hima tad haduh ba un da ih bha ka rta kata ha ki snem 1825-26 .
Haduh ka por jingsynshar u Tirot Singh ka Hima 14-8 ka ïar naduh Bordwar haduh Sylhet lane naduh Brama shaduh Surma .U Tirot singh watla u dang khynnah hynrei u la ïoh jinghikai shibun halor ka hima tad haduh un da shimti pura ïa ka khet syiem ha ka snem 1826 . Dei ha kane ka snem 1826 ba u David Scott u political agent ka sorkar phareng u la pan jingbit na u syiem Tirot Singh ba un shah ïa u ban pom surok lyngba ka hima jong u kata na Bordwar sha Sylhet ban pynïasoh ïa ka Assam bad ka Bengal.
Ka dorbar Hima kala neh arsngi lynter ban ïatai halor kane ka mat la yn shah ne em ïa u phareng ban pom ïa kane ka surok lyngba ka hima jongki .Hadien ba la ïatai sani bha ryngkat bad ki jingïateh kular (agreement) kiba sani bha hapdeng ka sorkar Bilat bad ka Hima Nongkhlaw ,la ïasoi ïa ka agreement haka 30 tarik u Naiwieng (30th Nov 2026) haka snem 1826 .
Haba la ïoh ïa kane ka kabu u David Scott khlem da pynslem bad dum bad dam u la pyntrei ïa kane ka surok namar u tieng ïoh ba ka Hima ba ka kylla ktien biang. Ki kam ki jam ha kaba nyngkong ki ïaid beit ïaid biang khlem da don kano kano kaka jing pynthud . Dei tad ynda haba ki shipai bad ki nongtrei u David Scott kila sdang ban mushlia ïa ki kam hima sima pynthut ïa ka leit ka wan ,ka ïew ka hat,la sdang tam ti tam jat ïa ki kynthei khynnah sa khie ka thma ha u snem 1829.
U Tirot Singh kum u Syiem um lah shah shuh ïa ka jing ud jingnam ki khun ki hajar khamtam haba ki phareng ki la nud wat ban ktah kti ïa ka longrynïeng ki kynthei khynnah ruh. U la sat sia, u la bitar, u la babe bad u la rai ban ïeng da ka thma ban pynher krad noh ïa ki shipai phareng na ka Hima jong u.
Kumta ka thma ba la tip kum ka Anglo – Khasi War ka la khie hapdeng jong ki. Ki shipai u David Scott da ki tup ki man ki ktang suloi hynrei ki shipai u Tirot Singh tang da u khnam bad ka ryntieh. Hynrei la ïathuh ba ki shipai u Tirot Singh hapoh ka jingïalam u Monbhut , u Lorshon Jaraiñ, u Khein Kongor ki la ïoh ban pyniap noh ïa Beding Field bad Burlton lem bad ki 60 ngut ki shipai phareng.Kane ka la jia ha ka 2 bad 4 tarik u Iaiong 1829 ba la tip kum ka Nongkhlaw Massacre lane kata ka Pamkhar.
Hadien kane ka jingjia ki shipai phareng ki la nang pynkhlaiñ shuh shuh ïa u phud u pyrton jong ki ryngkat ki tup ki man ki ba khlaiñ hynrei ki shipai u Tirot kim man pyndem ki ïa khun beit tangba shano yn shan hakhmat ki kuli kiba ksam ïa ka met jongki. U Tirot u la hap ban buhrieh ïa lade ban lait na ka jingthwet ki shipai Phareng. U la leit rieh sha kawei ka krem kaba don ha Umthlu- Khyrdop. Dei na kane ka krem ula mih ban leit kren ïasuk bad ki phareng kumba ki la tyrwa hynrei u khlem da poi pyrkhat ba kane kan dei ka jingshah shet shukor. Ul a shah kem pynban bad set phatok ïa u ha Dhaka ha u snem 1833. Ka sorkar phareng ka la tyrwa ban pyllait noh ïa u na byndi tang lada u kloi ban kohnguh ban long hapoh ka jingpynïaid ka sorkar Phareng. Hynrei u Tirot u la jubab kum u riew ieit ri ban ong “ Ka Bha Ban Iap Kum Paidkar Hapoh Byndi Ban Ia Kaba Long Syiem Mraw ha la ka jong ka Ri” U la khlad noh naka ne ka pyrthei 17 July 1835.
Ha kaba ïadei bad ka jingrakhe ïa ka sngi iap u Tirot Sing mynta ka snem ka dorbar hima ka la rai ban nym pynlong ïa ki programme kiba heh ha Mairang kumba ju leh hynrei ban shu buh syntiew ha u mot Tirot bad ban leit plie ïa ka Tirot Museum ha Nongkhlaw kaba la ïoh na ka tnat Art of Culture jong ka Sorkar jylla. Ha kane ka sngi u Syiem ka Hima Nongkhlaw u la pynbna ruh ban rakhe ïa ka jingdap 500 snem ka hima Nongkhlaw bad ban pynkut ïa kane ka jingrakhe ha ka snem ban wan ha ka 4 tarik u bnai Iaiong kaba ngi tip ïa ka kum ka “Nongkhlaw Masacre”.

Leave A Reply

Your email address will not be published.