Ka Article 371 ka Don ha Meghalaya
-B.M. Lanong

Nga la shaïong hi ngit, haba nga pule ïa ki jingthoh (article) jong ki katto katne ki nongthoh ha kine khyndiat sngi bad katto-katne ki riewshemphang ruh halor ka Article 371, ba la shon ha kine ki sngi ha ki kotkhubor, haba ki ong, ba ngim dei ban pan kwah, ngi dei ban pyrshah bad kumta ter-ter, ïa katei ka Art 371 jong ka Constitution. Ynda ki ong pynban pynphai noh ne pyndamnoh ïa ka, dang sngew don jingmut.
Haba pule bniah ïa ka para krap 371 B jong ka Constitution of India, ka la kdew shai halor ka paragraph 20 kaba don hapoh ka Sixth Schedule, (Bynrap-6), ba katei ka Art 371 B, ka lah da don lypa, ym dei ba kam pat don, kumba la thoh pynsyier ha kine ki sngi ha ki kotkhubor.
Nangta kane ka Art 371 B, ka kdew ruh ïa ka para krap 20 Tribal Areas, ha kaba la kdew shai ba ka Khasi Hills District ha kitei ki snem ba dang lung, ka don hapoh ka Thup (Part II), ba la pynbna paidbah ruh hapoh ka Gazette ka Sorkar Meghalaya ha ka 23.06.1973, sla 200. Kashai kdar ba ka 6th Schedule (Bynrap-6) ka ïadon bynta ha ka Art 371 B, kaba mut ba ka Art 371 ka lah da don naduh basdang, ymdei kumba ïathoh bad ïakylli mynta, ba kam dei ban wan ka Art 371, ba ïoh ngi kutnoh kum ka jaitbynriew lane kan wai ka pyrthei, kumba paw ha ki jingthoh.
Ïa kine ki jaitkam kiba ïasnoh bad ki kyndon Aiñ, dei ban kren da ki riewshemphang kiba sngewthuh ïa ka Constitution bad da ki riew said Aiñ, kum ki jong ngi. U Bah Paul Lyngdoh MLA bad Bah Erwin Sutnga Nongïasaid Aiñ, kiba la khamai jingmutlang ha kine khyndiat sngi ba la dep, ym dei da ki briew ki bymsngewthuh, kum kito ar-laingut kiba la pynmih article ha kine ki sngi, kaba la pynkulmar ïa ki paidbah nongpule, kynthup ïanga ruh, kaba da pahniang kynjah shisha ha ki shkor.
Ban shu pynkynmaw, hapoh kane ka Bynrap-6 (Sixth Schedule) la ïoh ïakai elekshon ba nyngkong eh ha ka United Khasi bad Jaiñtia Hills District ha u snem 1952, ha kaba dang don tang 18 ngut ki MDC ba jied paidbah bad 6 ngut pat ba thung (nominated) da u Lat ka jylla, long baroh 24 ngut hapoh ïng Dorbar District Council. Mynta ki la don mar 30 ngut ha baroh 3 tylli ki District Council ha Khasi, Jaiñtia bad Garo Hills, 29 ba jied da ki paidbah, uwei pat ba jied (nominate) da u Lat (Governor).
Ka Article 371B jong ka Constitution ka Ri India, ban kham pynshai shuh-shuh, ka la kdew ruh bun kiwei-kiwei ki bynta kiba don jingïadei bad ka 6th Schedule, (Bynrap-6), kiba long ki nongrim ba kongsan jong ki District Council. Nangta sa ïa ka para krap 20 jong ka Bynrap-6, ha kaba la kdew shai ïa kita ki jaka shong ki paid riewlum (Tribal Areas), ha kaba ngi ki Khasi-Pnarngi don ha ka Thup-II (Part II), ïa kaba la kheiñ ba ki jaka shong-jaka sah jong ngi la kdew kyrpang, ba ki dei ki jakari lum (Tribal Areas), kiba shonghok ban ïoh ïa ki hok synshar ba kyrpang la jong hapoh kibor synshar ka Autonomous District Council.
Dei katei ka Art 371, kaba la buh kyrpang ruh ïa ki riewlum, North Cachar Hills, KarbiAnglong, Bodoland bad kiwei de ban ïoh ïa ka jingsynshar bakyrpang hapoh ki bor District Council.
Kane kadei kata ka article 371 B kaba ong, “khlem da peit ïa kino-kino ki bynta kiba don ha kane ka Constitution, u President u lah, da ka hukum ïa ka Sorkar Assam, ba kan thaw bad pyntreikam ïa ka komiti jong ka Dorbar Thaw Aiñ (State Assembly) jong ka jylla, ka ban don da ki dkhot jong kane ka ïng Dorbar (Assembly), kiba la shah jied na ki shnong rilum (tribal areas) kiba la kdew ha ka lynnong ba nyngkong (Part 1) jong ka bynta kaba ïasnoh ha ka para krap 20 jong ka Bynrap Bahynriew bad sa katto-katne ki dkhot jong katei ka ïng Dorbar, ïa ka ban da kdew hapoh ka kukum bad ïa ki jingpynbeit kiba dang dei ban leh ha ki kyndon bad ki rukom treikam jong katei ka ïng Dorbar, thik kumba kdew hapoh ka hukum bad ki jingpynbeit ki ban dang leh ïa ki kyndon treikam jong kane ka ïng Dorbar, na ka bynta ka jingtreikam baryntih jong kata ka komiti.”(Ha kiteikisnem ym pat ïoh ïa ka Meghalaya)
Kumta nga la sam mut thaba kitei ki nongthoh ki pynsyier ïa kata ka Art 371, kaba la don la slem, ym ka ban dang wan bad bym kwah da ki bympei phang.
(Ban kham tip shuh-shuh halor ka 6-Schedule bad ïa kine ki jnit ki jnat, pule ïa ka kot jong nga, ” Bynrap-6″, ymdei khyrnit, kaba mut ki jingpynitynnat).