K a don ka jingong ba ngi ki briew ngi hap ban don ka jingkyrmen ba u lyoh jingdum ha ka dur jong ki jingjia kiba pynduh mynsiem ïa ngi kum ki briew, un sa her noh ha kano ma kano ka por bad ngin sa ïohi ïa ka sngi ba ka tyngshaiñ halor ka mariang. Kaba sngewsih ka long ba ha ka jylla Meghalaya uta u lyoh uba kah dum u la nang kham rben shuh shuh haduh ba i kumba un kah dum syndon ïa ka sla pyrthei jongngi.
Man ba wan ka samoi elekshon shisien san snam bad ba dei ban ïa jied ia ki kyrtong MLA, ha kiba bun ki konstituwensi ki paidbah ki ïai jied ïa kijuh shi kijuh ki briew wat la kita ki la pyndonkam bakla ïa la ka kyrdan kum ki minister.
Kumba long mynta ka jylla ka la kit ram haduh 14,383 klur tyngka. Na kane, ka jylla ka la dei ban siew pyndep 2663.25 klur tyngka (5%) lah dei ban siew pyndep ha ka snem jingkheiñ (financial year) 2023-24. Nalor kata 40% lane 5862.87 klur tyngka dei ban siew hapoh ar bad san snem bad kaba sah 55% lane 7857.84 klur tyngka dei ban siew hapon ka san snem. Ha ki san snem ki ban wan ka sorkar MDA ka dei ban siew ram haduh 6526.12 klur tyngka (45%) na ka ram ba dang sah. Ka Report na ka ophis CAG kaba buh jingkheiñ ïa ka jingpynlut pynsep ka sorkar jylla ka kdew shai kdar ba ka sorkar ka shim ram na kawei ka tnad ai ram ban ïoh siew ïa ka ram sha kawei pat ka tnad. Kane ka mut ba lad shu shim ram tang ban ioh siew ram ym ban pynlut ha ki kam pynroi lane ban seng kam seng jam.
Ka sorkar MDA ka la shim loan na ka Life Insurance Corporation (LIC) na ka NABARD, na GIC bad na ka World Bank ruh nalor kiwei kiwei ki lad ïoh ram. Kat haduh mynta ka jingshah ram baroh jong ka sorkar Meghalaya ka long 18,442.32 klur tyngka. Kane ka jingshim ram kaba mynta yn hap siew ïa ka sut bad ka bai trai haduh u snem 2033-34. Hynrei kat ban da poi katei ka por ka sorkar ka la nang shim ram thymmai shuh shuh bad pynkhuid ïa ka ram kaba lah dei ban siew pyndep. Kane ka mut ba ka sorkar jylla ka la dap ram haduh ñiuhmat hynrei ki jingpyni kam pat ym don eiei ruh.
Peit shuwa tang ki surok bad ki lynti ki synkien naduh na sor shaduh ki nongbah distrik (district headquarters) bad ki nongkyndong ki lah twa lut bad la dap sa tang da ki thliew kiba lah I ma ban peit bad khamtam lei lei ban niah kali. Ym pat ju don kawei pat ka sorkar kaba la shu ieh sat ïa ki surok ba kin jot haduh katne katne. Sha ki lum Garo lei lei ym ïohi shuh ïa ka surok, lah ïohi sa tang u dew saw bad ki thliew kiba jylliew kiba dap da ka um slap. Ki kali kiba ïaid ha kum kine ki surok ki kylla kulmar namar ba kim lah antad ïa ka jingthliew ka surok.
Katne katne ki jingjia hynrei mangi ki paidbah pat ngi shong kyllaiñ kti bad ngim pyrta shla pyrshah ïa kane ka sorkar. Ki kam be-aiñ ha kane ka sorkar kaba mynta ki lah palat liam. Bun ki mar spah khyndew kum u dewiong lah shu khaïi tuh bad ka pisa ha poi sha pla ki minister kiba bat ïa u shabi jong ka tnad kaba dei peit ia ka Transport lane ka jingkhrong khajna na ki trok katkum ka jingkhia jong ka jingkit jong ki. Ka aiñ ka ong ba dei ban kit tang 10 ton kawei kawei ka trok, hynrei hangne pat haduh 40—50 ton ka jingkit jong kawei kawei ka trok kaba kit dewiong, mawshun bad u maw sha Bangladesh. Dei namar kane ka daw ka khajna kaba dei ban poi sha ka pla sorkar da ki spah bad hajar klur tyngka ban ïoh ban pynlut ha ki kam pynroi bapher bapher ka poi pynban ha ka pla jong ki katto katne ki myntri sorkar. Don napdeng jong kine ki myntri kiba lah kiew ka spah haduh shispah shah ne palat ha kine ki 5 snem ba la dep.
Katba kine ki myntri sorkar ki nang riewspah ki paidbah pat ki la nang syrtok ka jingim. Ka jingduk ha ka jylla Meghalaya ka la nang kiew; ki heprit kiba dei ban don ha skul ki la hap leit ap blang ap masi namar ba ki kmie ki kpa kim lah kyrshan skul shuh ia ki. Pyrkhat ko paidbah kumno kan long ka lawei jong kine ki khynnah kiba pep skul tang shiteng por, ynda ki la samla. Kaei ka kam kaba ki lah ban trei lada khlem ïoh ïa ka jingpule bad jinghikai kaba biang? Kane ka dei ka juk stad ha kaba bun ki kam hap trei ryngkat bad ka jingnang kot bad ka jingtbit ruh ka kam trei. Hato don mo ba pyrkhat lem na ka bynta kine ki heprit kiba la duh noh ïa ka lad ban ïoh jingshai na ki jinghikai ha skul/kolej bad skul bah?
