Ha kine ki sngi kiba mynta, ngi sakhia ïa ka jingjyllei u drok ha ka Ri India bad khamtam eh ha ka jylla Meghalaya. Bun ki longing kila jot na ka daw ka jing shah lynshop ha une u kynja jingdih. Ym lah ban len, don pat ki longing kiba la longbriew manbriew (ïoh spah) da ka jingïoh lad ban pynïaid ïew ïa u drok. Hynrei ha kiba bun, u drok u dei u nongpynjot ba shyrkhei bha ïa ka longing longsem, ka imlang sahlang bad ïa kano kano ka jaitbynriew. Uno uno u briew uba la ngop ha ka jingdih drok, um don jingkyrmen shuh da kumwei. Ka jingkmen, ka jing sngewbha, ka jingsngewsih bad ka jingmut jingpyrkhat ka la don beit ha u drok.
Haba phai halor katei ka jingkylli ba la buh ha jrong, katei ka dei ka jingkylli kaba uba bun uba lang u ju kylli ha kaba ïadei bad ka jingïakhun drok jong ka Sorkar. Ngi ïohi ïa ka jingpadiah thylliej jong ki myntri sorkar ne ki ophisar sorkar na ka por sha ka por ban rat dyngkhong ïa u drok. Hynrei kumba ka paw, ka jingpadiah thylliej jong ki ka dei tang ka drama lehkai ïarieh ha pdeng jong ki bad ka pisa. Ka daw ka long ba ngi ïohi ba ka sorkar ka ju mang bad pynlut da ki klur tyngka ha ka shi snem na ka bynta ban rat dyngkhong ïa une u drok. Phewse na kane ka jingpynlut ka sorkar da ki klur, ngi ïohi pynban ba u drok u dang jyllei bha ha kane ka jylla jong ngi uba la ïoh ban rung sha jan manla ki longing khamtam eh ha ki jaka ba la long sor.
Haba peit ïa ka jing nang kiew jong kiba pyndonkam ïa u drok bad ka jingjyllei jong ki nong dih drok ha ka jylla Meghalaya, ka pyn phalang pynban ba ka jing mang bad ka jingpynlut pisa jong ka Sorkar ka dei tang ka lad kamai spah jongno re ne ngi lah ban ong ba ka dei tang kata ka lad ïohnong jongno re. Ka pisa kaba la mang, la shu bun ba pynlut tang ha kita ki shlem shong pyrkhat, shlem ïathuh khnana shaphang u drok bad kiwei kiwei pat ki shlem lehkai drama shaphang u drok.
Ha kawei na ki shlem ïathuh khana shaphang u drok (Drug Awareness Programme), nga kylli na ita iba ngi khot I Resource Person da kane ka jingkylli, “Balei u drok u jyllei bha ha Meghalaya wat haba ka sorkar ka ïakhun tyngeh bad balei ba ym lah ban ïakhun drok kumba ïakhun ïa ki kynhun seng lehnoh? Ka jubab kaba I ai ka long “Lehse kane ka lah ban dei ba ka jing pynïaid ïa u drok ka don jingïadei bad kiba don ha ka sorkar bad dei na kata ka daw ym lah ban rat dyngkhong”. Ka tei ka jubab jong iba ngi khot I resourse person ka dei kumba la suba da ki paidbah ba bun haba ïohi ïa ka jingjyllei u drok ha ka jylla Meghalaya.
Kawei pat ka daw kaba lah ban jubab ïa ka tei ka jingkylli ka long halor ka jingpynngat kyndon aiñ jong ka sorkar ïa ki dkhot ka HYC ha ka jingïakhun drok jong ki. Toi, lada dei ba ka sorkar ka kwah shisha ban rat dyngkhong ïa u drok, ka la dei ban kmen shi katdei eh haba ki Sengbhalang, ki Dorbar Shnong, bad ki riew paidbah ki mih sha khmat ban ai lang ka kti ka mon ka kti ka diang na ka bynta ban ïakhun pyrshah ïa u drok. Imat, ka jingmih jong ka HYC ban ïakhun pyrshah ban rat dyngkhong ïa u drok kala pyndukha mynsiem shi katdei eh ïa kita kiba bat ïa u ‘Shabi Step’ jong ka Sorkar. Lada ym dei kumta, balei ban duh thiah duh dem haba mih khynra drok ka HYC. Kaba pynpaw shai ïa kata ka jingdon jingmut ba sha lyndet jong ka Sorkar ka dei lyngba ka jingkren jong uwei u heh pulit kaba la saphriang stet ruh ha ki lad pathai khubor da kaba u ong “Lada phi ïa leh kumne (khynra bad thang ïa u drok), ha ka jaka ba un kiew un hiar pynban”. Kane ka jingjubab jong u ka la pyni shai kdar sha ka pyrthei ïa ka jingmut ba sha lyndet ba don kiba dukha mynsiem bad duh thiah duh dem haba ïohi ba don ki kynhun kiba mih sha khmat ban ïakhun ïa u drok kiba ym da donkam than ban batai hangne ïa kata ka jingmut jong ki ha kaba ki paidbah ka jylla ki tip kham bha.
Shuhshuh, lada ka sorkar ka kwah shisha ban rat dyngkhong ïa u drok ka la dei ban kmen haba ki paidbad, ki Dorbar Shnong, ki Sengbhalang ki mih sha khmat ban khynra drok bad ban thang ïa u khlem da pyntip sha ki bor jong ka aiñ. Toi, ha ka jingshisha, kane ka jingleh jong ka HYC, Dorbar Shnong, riew paidbah ka dei ka jing ïa tynrong lang ïa ka kamram ba khia jong ka Sorkar ban ïakhun thma ïa u drok. Ha ka jingshisha kane ka jingleh jong ki ka pynsting shi katdei eh ïa ka kamram jong ka Sorkar.
Ka jingkylli kaba ju kylli da ki briew jong ka aiñ kumba la shait ïohi lyngba ki lad pathai khubor ka long, “Phi ïoh bor naei ban khynra drok?”. Ym lah sngewthuh shuh, nangno kaba kum kane ka jingkylli ka mih. Haba wat ka Riti treikam jong ka Ri India ruh ka la kdew shai kdar ba ka dei ka kamram jong uwei pa uwei u nong India ban pynneh pynsah ïa ka shongsuk shong saiñ bad ka jingbha jingmiat ha poh ka imlang sahlang. Lada jyllei ki nong dih drok, ngi sakhi ba ha ka longing longsem, imlang sahlang kam wanrah satia ïa kata ka jingshong suk shong saiñ. Hato kita kiba ju kylli ‘phi ïohbor naei!’ kila tap syrdeng mo ïa kata jingtip shaphang ka kamram ba kongsan (Fundamental Duties) jong uwei pa uwei u nong India?
Uwei u Rangbah u ong, “Ngi kum ka Dorbar Shnong ngim nud shuh ban kynra drok ne ban kem nongdih ne nongdie drok. Lada ngi kem ïa ki, ngi aiti sha ki bor ka aiñ, tang shi sngi ar sngi ne katto katne taïew ne bnai u nongdih ne nongdie drok u lah lait jamin, hynrei ma ngi pat ngi hap ban leit sha ïng kasheri jan manla u bnai bad da ki snem. Lut bad pisa, lut bad por”. Kane ka jing jia ka long kaba shisha bad dei na kata ka daw, ym juh kham don kiba nud ban bat ne kem ïa ki nong dih ne ki nongdie drok. Ka daw tynrai jong kane ka dei ka jingtlod jong ki kyndon aiñ bad ka jingpynjynjar ki kyndon aiñ ïa ki nongkem bad ka dei ruh ka jingshim kaba jong kiba don ha ka bor jong ka aiñ. Na kata ka daw, donkam ban pynbeit thymmai ïa ka NARCOTIC DRUGS AND PSYCHOTROPIC SUBSTANCES ACT, 1985 da kaba pynsting ïa ki nongkem bad pynkhia ïa ki nongdih bad ki nongdie. Donkam ruh ban pyn shitom da kaba tyngeh ïa kito kiba don ha ka bor jong ka aiñ kiba donkti ban pyndik ïa ki paidbah kiba mih sha khmat ban snoh kti lang ban rat dyngkhong ïa u drok.
Shuh shuh, lada ka sorkar ka kwah shisha ban rat dyngkhong ïa u drok, ka la dei ban shim ïa u drok kum u kai khlaw ne lehnoh (Terrorist) kumba kwah ki paidbah ba bun. Bad ban ñiew ïa ka karkhana pynmih drok kum ka ktem ai training ïa ki kynhun senglehnoh. Da kaba leh kumta, khlem ar tatien, yn sa lah ban rat dyngkhong ïa u drok.
Nuksa lada ki bor jong ka aiñ ki ïoh ban kem ïa u nong dih drok (A), ki hap ban tohkit haduh ba un da phla ïa u nong die drok (B). Ki pulit ki dei ban leit kem ïa u nong die drok (B) bad ban tohkit bad thwet lut ïa ki nong die pateng la pateng ban lap sa ïa u (K), u (D) bad kumta ter ter. Kaba mut ha kane ka jinghiar thma (search & operation) ki bor ka aiñ kin ïoh kem da ki phew, ki spah bad da ki hajar ngut. Ki bor ka aiñ ki dei ban bteng beit ïa kane ka jinghiar thma ïa u drok haduh ban da lap ïa ka ktem bad ynda la lap, dei ban pynpra syndon bad ban set along da ki phew phew snem ne baroh shi rta jingim ne dei ban shu rai pynïap kumba leh ïa ki kynhun pyntriem hi. Lada ka sorkar ka leh kumta, ngim don jing artatien eiei ba lada ki bor ka aiñ ki ïohkem ïa uwei u nongdih drok, ki lah ban ïohkem ïa baroh bad ki lah ban pynpra syndon ïa ka ktem pynmih drok. Hangta, ka jylla bad ka Ri baroh kawei kan lait na u drok.
Hynrei kumba ka long mynta, imat ka la dei shisha kumba ïa kren kiba bun ba ka jingpynbna jong ka sorkar ban rat dyngkhong ïa u drok ka dei tang ka jingïalehkai drama na ka bynta ban ïoh jingmyntoi ki katto katne. Hynrei u drok u dang jyllei, ki nongdih ki nang jur bad ki nongdie ki nang biang kamai.
Para Ri, kane ka jingthoh kam dei ka jingpynrem ïano ïano. Hynrei ka dei ka jingpashat jingmut na ka bynta ban kyndit bynriew bad ban pyrkhat thymmai kumno ban rat dyngkhong ïa u drok. Shim ïa kane kum ka kynthoh kaba tei (constructive criticism) bad lyngba jong kane ka jingpynsngew, pyrkhat kumno ban rat dyngkhong ïa u drok ha kaba u drok u long ka kynhun pyntriem kaba jar jar (silent or underground terrorism) ka bym don jingïapher eiei na ka thma bah ba jar jar kaba pyndonkam da ki dawai ne ki khñiang jingpang ne kaba ngi khot ka ha ka ktien nongwei kum ka Green war.
Ka la dei namarkata ïa ka sorkar ban kyndit bynriew ban pynkhlaiñ ïa ki kyndon aiñ pyrshah ïa u drok bad ban raikut halade ban rat dyngkhong ïa u drok. Ban leh ïa kata ka kam bah, donkam ban pynkhuid shwa na la ïng kata ka mut ban pynshistom shwa ïa kiba don ha ki bor jong ka aiñ kiba don kti ha ki kam drok bad kiba pyndik ïa ki paidbah ne kynhun kiba ïakhun ban pynduh jait ïa u drok. Wat kmen toh-hoh, lehse phi ïoh jingmyntoi na une u drok. Kynmaw katba phi dang shong ha ka shuki bad katba dang don ka por phi dei ban leh eiei noh. Hynrei lada na ka liang ka Sorkar ne ki bor Sorkar kam leh eiei, ka la dei ka pali jong ki paidbah ban leh hi noh da kaba pyndep la ka jong ka kamram na ka bynta ban im ka Ri bad ban im ka jaitbynriew.
“Ka jingkit khlieh ka long jong baroh, ho!”
