Dang ïoh bat ka nongbah Shillong ïa ka nam kum ka sor ba dang khuid eh ka lyer ha ka ri

Shillong, Nohrah 8: Watla bun ki jaka ha ka ri India kila mad ïa ka jingeh ban ïoh ring mynsiem da ka lyer kaba khuid ha u Naiwieng, hynrei ka Nonhgbah Shillong sa shisien kala ïengskhem kum ka nongbah kaba khuid hapoh ka ri, kaba la thaw ïa ka rekod ïa ka jingïoh duna ka lyer jaboh PM2.5 ha ka ri baroh kawei na ka bynta ar bnai lynter.
Katkum ka jingpynmih ha ka Ambient Air Quality Snapshot kaba man ka ka bnai da ka Centre for Research on Energy and Clean Air (CREA), ka nongbah jong ka Meghalaya kala duna bha ha ka PM2.5 kaba long 7 µg/m³— kaba long duna bha ïa kaei kaba pynmih da ka ri hapoh jongka 60 µg/m³ bad kadei kaba ïaid ryntih bad ki kyndon jongka World Health Organization kaba 15 µg/m³.
Katei ka kaiphod kala buh ïa ka Shillong ha ka kyrdan kaba hakhmat kum ka nongbah kaba khuid ka lyer, ka thup kaba ju lamkhmat bunsien da ka Karnataka bad ka Sikkim, Tamil Nadu bad ka Kerala.
Na ki 255 tylli ki jaka sor kaba don ïa ka jingkhmih bniah, tang 114 kila kynjoh sha ki kyndon jongka National PM2.5, kaba pyni ia ka jingleh bha ka Shillong wat hapdeng jong u bnai kaba la saphriang ïa ka jinghiar ka lyer kaba khuid.
Ha kawei pat ka liang, ka bynta ba shatei jong ka ri India ka dang ïai bteng ban ïakhun ïa ka jingshah ktah na ka jingjaboh. Ka Ghaziabad kala wan ha ka kyrdan kum ka jaka sor kaba jaboh tam, kaba la kot ïa ka 224 µg/m³, ha kaba 29 na ka 30 sngi ka hap hapoh ka kyrdan “Kaba Sniew Bha” ne ha ka kyrdan kaba la shah ktah jur bha. Ka Delhi kala kynjoh sha ka 215 µg/m³, kaba la jan ar shah ïa ka kyrdan ha u bnai Risaw, ka rekod kala paw 23 sngi kaba dei “Kaba sniew bha” bad 6 sngi kiba la “Shah ktah jur bha” watla u lyoh tlang ula nang rben bha.
Ki jaka sor ha kylleng ka NCR bad ka Indo-Gangetic Plain—kynthup ïa ka Noida, Meerut, Greater Noida, Rohtak bad Bahadurgarh—la pyntip ba ka lyer kaba sniew bha ha jan baroh u bnai.
Kawei kaba kham phylla na ka jinglap ka CREA kadei ka jingïar jong ka jingsaphriang jong ka jingjaboh ka lyer: 36 tylli ki nongbah kila paw shisien eh kum kiba hap ha ka thup kaba man la ka sngi kum ki Top 10 kiba jaboh ka lyer, kaba pyni ba ka jinglong jingman ka lyer kam dei shuh kaba la neh tang hajuh hynrei kala saphriang ruh sha ki katto katne ki jaka. Nalor kane, ka jingdon ki katto katne ki nongbah kiba la hap ha ka thup kum kiba biang ne kiba bun kala hiar kynsan ha u bnai Risaw.
Ka CREA kala shem ruh ba ka jingthang bun kala noh synniang ka long tang kumba 7% ha ka jingjaboh ka lyer mynta u snem ha Delhi, kaba la pynthikna ba ka jingïai bteng ka jingjaboh ka lyer kadei na ki kali, karkhana, pum-pum bad ka jingpynmih ïa ka bording elektrik kidei kiba la lamkhmat bha mynta ban pynmih ïa ka tdem ha ka por tlang.Ki riewstad kila ong, ba kane ka rukom ka dawa ban shimkhia baroh shisnem ym tang ban shu shimkhia ha ki katto katne ki aiom.
Hapdeng ka jinglong jingman ha ka ri, ka jingkhuid ka lyer ha Shillong ha ka rekod ka long kaba biang bha. Ki nongwadbniah kila ong, ba kane ka jingjop kadei namar ka jingdon ïa ki lum bad ïa ka jingrben ki khlaw, ka jingduna ka jingpynmih tdem na ki karkhana bad ka jingkit jingbah lyngba ki kali ruh kam dei kaba da bun than.
La rekod ruh ba kam shym la don ka jingjaboh ka lyer ha u Naiwieng bad ka jingïai bteng ban ïoh ha ka kyrdan ïa ka lyer ba khuid, ka Shillong kala ïai bteng ban long kum ka nuksa na ka bynta ka jingpynneh pynsah ïa ka rukom pynïaid ïa ki jaka sor.
Ka jinglap ka CREA ka pyni ïa ka jingkiew jong ka jingphiah ka rukom long ka lyer hapoh ka ri India: Katba ha thain shatei lammihngi bad ka thain Sepngi kila ïoh ïa ka lyer kaba khuid, katba ka bynta ba shatei bad pdeng jong ka ri kila kylla long ki jaka kiba ka lyer ka jaboh bha. Haba ka tlang kala nang wan, ka jingïapher hapdeng ki sor kum ka Shillong bad ka jingrben ka tdem ha ki jaka pdeng sor kadei kaba la khmih lynti ba kan nang jur shuh shuh, kaba pyni ïa ka jingdonkam kyrkieh ban don ïa ka polisi kaba don ïa ka thong ban shim ïa ki sienjam bad ban don ka rukom pynwandur bha ïa ki jaka sor.