Da yap ko? Ka jingrahbor bad jingpynïap dusmon ïa ki khynnah rit bad ka jingïakren paidbah

Kyrsoibor Pyrtuh

Ha ka step sngi nyngkong, ka 13/10/2025, kata hadien ba jah ka samla rit na Umpling, ki samla pule kolej kiba nga ju ïakynduh man la ka sngi bad kiba nga ju ïakhublei step kylliang, ki kylli; Ka samla kaba jah na ïing na Umpling ka la ïap? Nga jubab-ki lad pathai khubor ki ïathuh ba la shem pat ïa kane ka samla ha ka por palat shiteng synñia. Ka mynsiem ka diaw shikatdei bad la sngew kumba ka kam rahbor ne kam pynïap briew ka la dei ka kam ba ki briew ki leh man la ka sngi.
Ka Shillong kam dei shuh ka shnong kaba shong shngaiñ bad ka jingshah pynïap dusmon jong ki ar ngut ki khynnah, na ka Shnong Nongrah, kiba la dap 4 bad 7 snem ka rta, bad iwei pat i samla rit iba la kynjoh 13 snem ka rta na ka thaiñ Ri Bhoi, ha kine ki khyndiat sngi kiba la leit noh, ka la pynlong ïa ki shñiuh ban ïeng, ka la pynpar ñiangkhriat, ka la pynsuhjer bad pynsheptieng ïa ki nongshong shnong, khamtam eh ïa ki kmie ki kpa kiba don ïa ki khun rit.
Ka jingshah pynïap dusmon ki khynnah na ka shnong Nongrah: Ki ummat kthang kiba jaw na ki khmat jong ki kmie ki kpa kiba la duh noh ïa i khun kynthei (Insaphira) ba ieit thep mynsiem jong ki, kim pat rkhiang, la wan lynshop sa kawei pat ka apot ha kawei ka longïing ha dong Lum Marboh, Nongrah, ha kaba ki riewthrang snam ki la bthat jubor ïa ka jingim bad pynïap dusmon sa ïa uwei pat u khynnah rit (Kyrshanbor) bad uba long ruh u khunswet.
Ka jingkylli ka mih mynta bad ki nongshong shnong ki don hok ban kylli. Hato kine ki ar tylli ki jingjia ha Nongrah ki ïasyriem ha ka rukom jia? Hato ki nongleh ïa kane ka kam pap kam sang bad kam pynïap dusmon ïa ki khynnah rit ki dei kiba la ai nong da mano re ne ki dei ki nongbeh nong? Hato ki dei ki briew kynsha aiu re kiba la buddien bad peit thuh ïa ka jinglong jingman jong ka jaka, ka shnong, ka jinglong bad ka jingdon jong ki khynnah rit? Lane ki don da kiwei pat ki daw?
Kine ki ar tylli ki jingjia ki jia khuk khak tang ha ka shi kyllipmat. Kaba jia ïa i Insaphira ka shu phlait na ki khmat jong u kñi jong i uba don lang hangta ha mynshem bad mar kumta khlem ïohi syrngiew shuh ïa i, i shu jah la ka jah kumba rong ka rngai aiu re tat haduh ka step kaba bud ba yn sa lap ïa ka met ïap kaba la pynthiah pyllup ha ka thliew jyndong ba lang um hajan ïing. Kumjuh ruh u Kysrhanbor, ka mei heh kaba ri ïa u naduh ba u dang rit, ka shu leit liep ki khmat namar ka jingthait ha ka por nohphai sngi katba une u khynnah u dang ïalehkai ha bar ha phyllaw. Tang mar kumta hi une ruh u shu jah rngai tat haduh ka step kaba bud ba ki briew kiba ïaid lynti ki la shem ïa ka metïap kaba la thiah lyngktap ha sañium harud lynti ha ka dong Lum Rumnong, Mawpat.
Kine ki ar tylli ki jingjia shah rahbor bad shah pynïap dusmon ki la pynshaïong, hynrei ki Pulit pat ki la pyllait khubor ba ka jingïap jong i Insaphira ka dei beit ka jingleh ba marwei jong u khynnah ba 13 snem, katba na ki khubor ba la pynmih paidbah ki ba ha ïing ki dang artatien shibun ïa ka rukom ïap jong u Kyrshanbor bad ki ong ba ka long ka jingïap kaba i sangsot. ñiuma, halor kane ki doktor bad ki stad jong ka medical bad forensic science ki tip khambha bad ki lah ban ai jingpynshai kaba dei na ka liang jong ki (lada ka shah ka aiñ). Ha kajuh ka por ka don ruh ka stad tynrai ba la ïoh pateng naduh ki hajar snem kiba la leit noh, lehse kaba lah ban batai ne pashat jingshai halor kine ki jingjia bad ka rukom ïap jong kine ki khynnah rit kiba shah pynïap dusmon kumne.
Hato ka dei ka kam menshohnoh?: Kane ka dei kawei pat ka jingkylli kaba ki briew ki kylli bad ka dei ka mat kaba jwat ban sngewthuh namar ka long kaba eh ban sei ki sakhi kiba paw ban pynksan ïa ka jingdon jong kita ki briew, kiba ha ki khana ki parom, ki shait sin da ki nongbehnong. Ki khana ki parom, ki ïathuh ba kita ki nongbehnong ki ju beh ne kem ne pynïap briew na ka bynta kita kiwei pat kiba ri ïa uta u mrad/ksuid kynsha, u thlen. Ki khana ki parom ki ïathuh shuh shuh ba shisien ba ki nongbehnong ki la ïoh mad ïa ka kyiad tang snem, kin leh beit ïa ka kam ba la phah haduh ban da dep bad yn ym don ba lah ban shem ïa ki lymne don sabut ba lah ban pynshisha ïa ki kam ba ki leh.
Ha ki khana ki parom hyndai, la ïathuhkhana shaphang u thlen bad kiwei ki jingri, kiba long kum ki jingri mrad ba kynsha ne jingri ksuid. Don bun ki khana shaphang u thlen kiba la thoh ha ki kot bad ba ki kmie ki kpa ki ju ïathuhkhana. Kawei na ki khana kaba ïasoh bad u thlen ka long ba lada don kiba ri ïa une u jingri ba kynsha, hap ban bsa ïa u da ka snam briew ne da ki briew. Kumta ka khana ka bteng ba ki nongbehnong ki leh ïa kane ka kam beh ne kam rahbor ne ki kam pynïap briew. Ki long ki khana kiba sngew ngiew ban sngap, tangba ki don ha ki kitab jong ki parom barim.
Haduh katno lah ban pynshisha ïa ka jingdon jong u thlen bad ki nongbehnong? Ym pat ïohsngew haduh mynta ba ka stad saïan ka juk mynta ka lah ban sei ki sakhi kiba paw halor kane ka subject. Tangba ym lah hi ruh ban shu kyndat sharud ïa ka jingsngew ne jingsheptieng jong ki paidbah shaphang ki nongbehnong bad ki nongri thlen. Donkam ïa ka jingwad bniah halor kine ki khana parom hyndai bad dei ban don ka jingïakren-jingïaphylliew jingmut kaba bniah hapdeng ki tymmen ki san, ki samla, ki kynthei, ki rangbah, ki riewstad bad ki riewshemphang. ñiuma, ha ki snem kiba la leit noh ki la don ki jingïatai hadien ba la mih ki jingjia kiba sngewsih ha kaba la thang ïa ki ïing ki sem jong ki briew kiba la suba ba ki dei ki nongri thlen bad ki menshohnoh. Ki la don ruh ki jingjia ba ki briew ki shah bom shnong bad shah pynïap tang namar ba la suba ba ki dei ki menshohnoh. Ka jingthang ïing thang sem ne ka jingbom shnong ka long be-aiñ bad ka long kaba bakla. Kumta ngi donkam ïa ka jingïakren-jingïasyllok bad ïa ki kyntien riewstad na ki tymmen ki san, ki riewshemphang, ym ban ïania-ïamai para shnong para thaw.
Tangba kawei kaba ngim lah ban lait naduh ki por hyndai kulong kumah bad haduh mynta, kata ka long, “ba don ki briew kiba ngeit ba lada ki pynïap briew ne kjit ïa ka snam, ka jingim jong ki para briew ki lah ban khie ka spah ka phew”. Kane ka pharshi ka ïadei bad ka tah matïong plak ïa kane ka juk bathymmai, ka juk laitluid, ka juk stad bad ka juk shitniam kaba ngi im mynta. Ki jingjia ha ka Jylla bad kylleng ka pyrthei ha kine ki sngi, ki pynpaw shai kdar kat ka sngi, ba ki don ki briew kiba khie spah, kiba roi spah da kaba ki kyrdem, ha ban da lwet, halor ka met ka phad bad ki tyrpeng jong kiwei pat ki para briew. Ki don ki Ri, ki nongsengkam, ki riewshimet bad ki nongsynshar kiba khie spah na ki kam khaïi tiar thma, na ki jingïaumsnam, na ka jingkylla duk jong ki briew bad na ka jingkordit jong ki briew kiba shah lynshop ha ki bor mariang kum u ‘lapbah, ka ‘erïong, jingshlei um, u jumai bad kiwei. Ki don ruh kiba khie spah da kaba kynjat ïa ka pliang ja jong kiwei.
U Myntri ka Sorkar Jylla bad ki khana biria kiba dum ne sangem: Hooid, ka biria, ka birai ka long kum ka dawai ia ki briew. Dei na ki khana biria ba ngi ïoh ym tang ïa ka jingtngen, hynrei ki jingtip bad ki jingshemphang halor ka jinglong jong ka pyrthei, ka imlang sahlang bad ki jingjia, kiba la siat pharshi lyngba ki khana biria. Ha kajuh ka por pat ki don ruh ki khana biria kiba dum ne sangem ne kita ki “dark humour” kiba lah ban ktah ïa ka jingim, ïa longrynïeng jongno re bad kiba lah ban ïalam sha ka jingmynsaw.
Da kaba burom, u Myntri ki Kam Pohïing ne Home Minister ba mynta jong ka Jylla Meghalaya, u dei u briew uba shait kren biria bad bunsien ki khana biria jong u, ki long kum ki khana biria kiba dum. Haba u kren pynbiria, ki briew ki lah ban rkhie, hynrei ki long pynban tang ki khana biria kiba dum ne ki “dark humour”. Ngin shim tang naduh ka por ba wan lynshop ka khlam Covid19, lada phi bud dien ïa ki jingkren jong u Home Minister ka Jylla Meghalaya ba mynta ha ki rynsan kiba pher phin shem ba ki long ki jingkren biria kiba dum ne kiba sangem, watla ki briew ki ïarkhie pashait. Kawei ka jingkren kaba lah ban ong ba ka long ka jingkren beiñ ïa kiba duk, kiba rangli bad ki nongtrei-nongbylla, ka long ha ka por jong ka khlam Covid19. Ha ka por ba wan lynshop kynsan ka khlam Covid19, kiba bun ki nongshong shnong ki la sdang ban sheptieng ïoh ba wan lap ka jingduk tasam, jingkyrduh kam bad jingïap thngan, hynrei une u Myntri ka Sorkar u nud ban kynteit bad kren tohmet ïa ki briew, khamtam ïa kiba duk, da kaba ong, “Bam tang da ka ja bad u Jhur”. Ha ki rynsan ïalap elekshon ruh phin shem bun ki jingkren biria kiba dum kiba mih na ka jabieng jong une u Myntri.
Dang shen ka jingkren, kaba pynpaw ruh ïa ka jingbym salia ne jingbymdon jingkitkhlieh jong u kum u nongsynshar ka long halor ka jingjah bad jingshah pynïap dusmon jong u Kyrshanbor. Ha kaba ïadei bad kane ka jingjia, une u Myntri Sorkar, u la kynnoh pynban ïa ki paidbah ba ki nang tang ban wad daw, wad dong ïa ka tnat pulit ne ïa ka Sorkar. Khlem i salia ei ei ruh em shaphang kata ka jingjia bad ka apot sepngi kaba la ngat halor ka jingim jong u khynnah rit uba dang 7 snem ka rta. Nalor nangta lada phi shah skhor bha ne pule bniah ïa ka jingkren kaba u ong “ki kmie ki kpa ki dei ban phikir bha ïa ki khun” phin shem ba kane ka jingkren kam dei ka jingsneng ne jingkyntu, hynrei ka dei ka jingpyrshang ban pynkit ha ki kmie ki kpa jong ki khynnah rit bad lehse nangne shakhmat ba lada jia ki jingjia kiba sngewsih, kiba kum kine, ha ki khynnah rit, ka dei ka jingkitkhlieh jong ki kmie ki kpa.
Ym don ba len, ba ka dei ka kamram jong ki kmie ki kpa ban ri ban sumar ïa ki khun ki kti bad ym don uwei ne kawei ruh kiba la longkmie longkpa ki ban kyntait ïa kane ka jingkitkhlieh. Ki kmie ki kpa kin ïap na ka bynta ki khun. Hynrei kaei kaba ngi ïohi ha kane ka Jylla mynta ka long ba ka Sorkar ka thet kti bad ka kyntait ban shim ïa ka jingkitkhlieh kaba kongsan ban ai jingshngaiñ ïa ki nongshong shnong. To shu buh mynta ngi pdiang ïa ka jingong jong une u Myntri ka Sorkar Jylla, hynrei ka mih pat sa kawei ka jingeh hangne bad kata ka long kane, “ki nongsynshar, ki riewheh riewhaiñ, ki ophisar bad ki heh saipan kiba don bor, don spah, don phew te ka biang keiñ. Kine ki lah ban synran ne buh nongsynran ban leit on skul, leit shaw skul, leit on tem piano ïa ki khun da ki pulit ne da ki nongsynran kiba kieng atiar ne da kiba heh dohksah.
Katba ka jingshisha jong ka jingim jong ngi ki riewpaidbah kaba manla ka sngi ka long da kumwei, “bun sien ngi hap khang tala hapoh iing, hapoh kut ïa ki khun ki kti khlem nongap-nongpeit, ban beh sha ki jingbylla khnang ban ïoh wanrah khaw, wanrah doh, wanrah jhur da miet ba ki khun kin lait na ka jingïapthngan. Namar lada ngim leit bylla bad ieh ïa ka iing ka sem, ki khun kin ïapthngan, ki khun kin ym ïoh bai skul, kin ym ïoh bai dawai haba pang. Ha kine ki jingjia ba shah pynïap dusmon ki khynnah, ym shym don mano mano ba kynnoh ïano ïano ruh. Hynrei ha ka synshar khadar bad khamtam ka synshar paidbah, ka dei ka kamram jong ka Sorkar ban pynthikna ba ki nongshong shnong ki im ha ka jingshngaiñ bad jingheh mynsiem.
Hato ka tlot ka jingpyntreikam ïa ka Aiñ?: Ki don ki aiñ kiba pyrkhing ïa ki nongshong shnong ban leh ïa ki kam pyntriem, kum ki kam tuh, kam thiem bad kam pynïap briew. Ki don ki kyndon aiñ kiba pynshitom ïa ki nongpynïap briew bad ïa kiba shoh ne pynmynsaw ïa ki para briew bad kumta ter ter. Nalor nangta ka don ruh ka ïingbishar kaba bishar ïa ki kam pynïap briew, ki kam batbor bad kiwei ki kam be-aiñ. Ka ïingbishar ka lah ban rai pynrem bad hukum ban pynshitom ïa kino kino kiba la shem ba ki leh ïa ki kam be-aiñ.
Ka Meghalaya ka dei ka Jylla kaba don shibun ki briew kiba ju leh ïa ki kam pyntriem bad ki kam be-aiñ. Ha Meghalaya kine ki juh ki briew ki ïaileh ïa ki kam be-aiñ wat hadien ba la dep rai pynrem ne kem ïa ki. Katkum ka kaiphot, la shem ba ha Meghalaya 10% na kito kiba leh bad shah rai pynrem halor ki kam be-aiñ ne ki bym pat shah rai pynrem, hynrei kiba la shah kem, ki ju ïai bteng ban leh ïa ki kam be-aiñ bad ki kam pyntriem. Nalor nangta, ka jingrai pynrem bad jingpynshitom ïa ki riewsniew kiba leh ïa ki kam be-aiñ bad kam thombor pyrshah ïa ki kynthei ka duna than bad kane ka pynlong ïa ki kynthei ban im ha ka jingsyier bad jingsheptieng. Ym lah ban len, ba teng teng wat ka imlang sahlang i kumba ka ïamynjur ne kubur lang bad ki nongleh beiñ ne ki nongleh be-ijot ïa ki kynthei.
Ka don ruh ka jingïakren paidbah ba ki nongleh kam be-aiñ ha Meghalaya kim kheiñ snep ïa ki bor pulit ne ki bor jong ka aiñ. Ki leh katba mon ha Ri lajong namar ki tip ba don ki nongïada. Kiba bun ki kam pyntriem, kum ki kam shoh pynmynsaw, ki kam pynïap briew ne kiwei ki kam be-aiñ kiba la dep jia bad kiba dang jia haduh mynta ym pat shym la rai pynrem ïano ïano ruh, watla ki la dep ban kem ïa ki briew kiba suba donkti.
Ki Dorbar Shnong hapdeng ka thma: Ki Dorbar Shnong kiba don ka jingkitkhlieh na ka bynta ka bha ka miat bad ka bit ka biang jong ki nongshong shnong, ha man la ki shnong, ki don mynta hapdeng ka thma. Ha kawei ka liang ka thma pyrshah ïa u drok, ki kam leh be-ijot bad ka jingshoh jingdat pynmynsaw ïa kiba lui lui. Ha kawei pat ka liang ka thma pyrshah ïa kiba buaid kyiad tang snem ne ki riewthrang snam kiba nud ban shim im im peit peit bad pynïap dusmon ïa ki khynnah rit kiba lui lui.
Ha kine ki jingjia kiba la jia ha kine ki khyndiat sngi, ym lah khlem da pynpaw ka jingsngew nguh ïa ki Nongsynshar Shnong bad ki nongshong shnong jong ki shnong Nongrah bad Umpling kiba la shim ïa ka jingkitkhlieh bad kitkhia ïa ka kam. Ki la bat ruh ïa ka jingtip briew hapdeng ka saw ka sian. Ka tnat pulit ruh ka la trei shitom phra la ka sngi bad ïatreilang bad ki bor shnong. Kaba sah mynta ka long ban kem ïa ki runar kiba pynïap ïa u Kyrshanbor, ban pynshitom ïa kito kiba donkti ha kaba pynïap ïa kine ki khynnah rit bad ban ai ka jingbishar kaba hok.
Kiwei pat ki jingjah briew: Ka long ruh kaba mynsaw shikatdei ba ki khana hamsaïa ki her stet palat ban ïa ka lyer. Kumba ka la jia ha ka miet sngi Robibar bad ki sngi kiba bud shaphang kito ki ar ngut ki kynthei samla rit, kiba la kynnoh ne suba ba ki la shah rahbor ha ki riewsniew. Kito ki ar ngut ki samla rit na Umpling bad Mawlai, lehse ki don la ki jong ki jingïashem ha ka jingim jong ki bad kumta dei ban shim ñiiew ïa kine ki jingjia kum ki jingjia kiba jia ha u ne ka briew shimet, khlem da pynïasoh bad kiwei pat ki jingjia. Kaba kongsan ka long ïa ka imlang sahlang ban ai jingshngaiñ ne jingïada ïa ki kynthei, ym ban beiñ ne khoh ïa ki.