Imat ha ka jylla Meghalaya haduh mynta hi kim pat sngewthuh than ba ka jingshah dait ha ki ksew ne ki miaw kampher la kadei ïa ki ksew ne ki miaw surok, kadei kaba shyrkhei bad kaba buh jingma ïa kito kiba ngat ha katei ka apot ruh ka long kaba syier lada ym sumar kloi. Kumba long mynta hi, ha kylleng ki bynta jong ka jylla khamtam eh ha ki bynta ba long ïew ha ha nongbah Shillong ka jingdon ki ksew surok ka la long kaba i syier haduh katta katta khamtam lei lei ha ka por mynmiet.
Kumta, ka la dei ka por ïa ka tnad ka Koit ka Khiah ka sorkar jylla kumjuh ïa ka tnad ba peit ïa ki mrad ne ka tnad Animal Husbandry and Veterinary ban shimkhia bha ïa kane ka mat da kaba trei ryngkat ryngkat bad ki Municipal Board la ka long naduh ka Shillong Municipal Board bad kiwei kiwei na ka bynta ban peit ba ka jingdon ki ksew surok kam dei ban buh jingma ïa ki paidbah ba ïaid ba ïeng. La ngam jylliew ha kane ka phang ka long ban peit ba ka jingdon ki ksew surok lane ki ksew ba ri ha iing ka dei ban pyntikna ba ki la ïoh ïa ka tika khnang ba lada ki dait ruh ka jingma kan ym da ktah than ïa kito kiba shah dait. Hynrei ban pynurlong ïa kane ruh kam dei satia ka kam kaba suk lada kum na ka liang ka Municipal Board bad ka tnad Veterinary kim shimkhia ban peit ba kine ki jingthaw baroh kim ïoh ïa ka tika kaba biang.
Ka shong ruh ha ka jingkitkhlieh jong ki trai iing kiba ri ïa kitei ki miaw ki ksew ba kin pyntikna ba ki jingri ba ki ri kidei kiba la biang ka tika khnang lada ki dait ne trud ïano ïano kan ym buh jingma pat ïa kito kiba ngat ha katei ka apot. Lehse lada peit katkum ka jingbatai jong ki doctor kiba tbit ha katei ka liang la sngewthuh ba lada kito ki paidbah kiba shah dait ha kitei ki miaw ki ksew lada jia ba kim leit ban shah ai tika lehse lada ki sniewbok ki lah wat ban duh ei ïa ka jingim.
Namar lada jia kum kine ki jingjia ba sngewsih ïa ki bahaiing lane ki para marjan marpa khlem pep kito ki longiing kiba ri ïa kitei ki miaw ki ksew kin kthang ka mynsiem bad katne katno tam kan ktah ïa kito ki longiing kiba duh syndon ïa ki baieid ba thoin. Ka jingjia ba dang shen ha ka jylla ba kawei ka nos ka duh ei ïa ka jingim tang na ka jingshah dait ksew ka la dei ka jingjia kaba pynkyndit lut ïa baroh. Kane ka jingjia ym tang ba ka pynkyndit hynrei ka pynlong ruh ïa ki nongshong shnong ba kin tip ba kam dei satia kaba shngain ban buh ïa ki miaw ki ksew lada kim lah pat ban sumar ïa ki ha ka rukom kaba dei naba kiba nyngkong eh kiba don ha ka jingma dei ki khun ki ksiew bad ki bahaiing lajong hi.
Lada ngam jylliew shuh shuh ka long ruh ka khubor kaba sngewsih ban tip ba kin don haduh kumba 27 ngut ei ei ki nongshong shnong kiba la duh ei ïa la ka jingim tang na ka daw ka Rabies kaba dei ka jingpang na ka jingshah dait ha ki ksew. Katkum ki jingkhein, kumba 96 persen na kine ki jingjia ba sngewsih ki dei beit na ka jingshah dait ksew bad kumba saw persen pat kadei na kiwei pat ki mrad. Kumta la sngewdei ban ai jingmut bad ruh ban pynbor ïa kito ki longiing kiba ju sngewtynnad ban ri ksew ne ri mrad ba ki dei ban leit ai tika tikna ïa ki mrad ba ki ri namar ha kaba khatduh ka jingshngain kadei ïa ki hi. Kawei ruh lada ki jingri kidei kiba koit ba khiah ka don ruh ka jingshngain ïa ki khunlung kiba dang rit kiba ju smat ban ïalehkai bad ki ksew ne ki miaw. Donkam ruh ïa ki bor sorkar ba kin mih da ki jingthoh kiban batai bniah shuh shuh halor kane khnang ba ka jingpynshai kan long kyllum ha baroh ki kyndong kynshrot jong ka jylla kiba ym pat ju bnai ba ka jingshah dait ha ki ksew ki miaw ka lah ban buh jingma ïa ki khun ki kti ki bahaiing ha sem lane ïa ki baieid ba thoin jong ki.
Ha kawei pat ka liang la sngew dei ban kyntu ruh ïa ka tnad Veterinary khamtam ïa ka Shillong Municipal Board ba kin peit lem ïa ka jingbun palat ki ksew surok kiba buh bha ka jingma khamtam ha ki jaka ïew. Kine harum ki dei khyndiat ki jingbatai halor kane ka jingpang Rabies kiba ong ban ïada ïa ka lah ban leh da kaba : Leit ai tika ïa ki ksew man u snem ban lait na ka rabies. Ki ksew ki dei ban long kiba shait ba khlaiñ ha ka por ba ai tika khnang ba kan lah treikam bha ka dawai. Lada 70 persen na ki ksew ha ka thain jongphi ki la dep ai tika, ka jingpang kan sa jah. Ka long kaba donkam bha ba kin ïoh ïa ka tika. Ki shnong bad ki kynhun. bapher kumjuh ki riewshimet ki lah ban wanrah ïa ki ksew surok ban ïoh tika ha kino kino ki veterinary hospital kiba don ha ka jylla. Sngew dei ruh ban banjur halor kane ka mat ba ki riewshemphang ki pynpaw ba – kam don satia ka jingpynkoit ïa ka Rabies hadien ba la paw ki dak jingshitom bad kane ka lah ban ïalam wat sha ka jingïap ïa ki briew bad ruh ïa ki mrad. Ka long kaba donkam ba baroh ki jingri ki dei ban ïoh ïa ka tika man ka por ban lait na ka.
