Soumya Kanti Ghosh bad Falguni Sinha
Ka jinghiar kaba dang shen ha ka jingpyndonkam mar jong ka India kaba pynshong nongrim ha ka Gini coefficient -na ka 28.8 ha u snem 2011-12 sha ka 25.5 ha u snem 2022-23-kumba la ai jingtip da ka World Bank- ka la pynlong ïa ka jingbishar bniah, khamtam haba la pynïadei bad ki jingkheiñ jingdiah kiba pynshong nongrim ha ka ïoh ka kot na ka World Inequality Database (WID), kaba buh ïa ka Gini jong ka India ha ka kyrdan kaba 62 kaba long kaba shyrkhei ha u snem 2023. Ban pynbeit ïa kane ka jingbym ïahap jingmut ka wanrah ïa ka jingdonkam ïa ka jingtohkit kaba kham bniah ïa ki jingthew, ki tyllong jingtip, bad ki rukom pyrkhat. Kaei kaba bud ka long ka jingïadei kaba don jingmut bad ka jingkynthoh-kawei kaba pynïapher ïa ki jingbym ïahap ha ka rukom treikam na ki jingshisha kiba kongsan ha ka liang ka ïoh ka kot, bad kaba pynpaw ïa ki jingma jong ka jingpynïasoh lang ïa ki jingthew kiba pher ha ka nongrim jong ka jingbym ryntih.
Ha ka tynrai jong kane ka jingpher ka don ka jingïapher jingmut kaba kongsan: ka jingïapher hapdeng ka jingbym ryntih ha ka jingpyndonkam bad ka jingbym ryntih ha ka ïoh ka kot. Ha ka ri kum ka India-kaba la paw da ka jingbun ki nongtrei bym pat pynskhem, ki jingïakylliang ïa ki mar, bad ka jingtei ïa ka bha ka miat kaba nangroi stet-ka kamai kajih ka ju long kaba kyllaiñ, kaba ym ju kham ïoh jingtip bha, lane kaba eh ban kheiñ lut. Ka jingpyndonkam, haba ïanujor, ka kham suk katba nang mih ki sngi bad ka kham pynpaw ïa ka jinglong jingman ba shisha jong ka jingim. Ka Poverty and Inequality Platform (PIP) jong ka World Bank ka shim ïa kane ka jingmut, da kaba pyndonkam ïa ka pisa kaba tam na ka jingkamai ne ka jingpynlut na ka bynta ki jingdonkam ha kaba ïadei bad ka ri.
Nyngkong eh, ka long kaba donkam ban pynpaw ba ka World Bank ha ka kot jong ka kaba la ai kyrteng “The World Bank’s New Inequality Indicator” ka ai ka lad ban pynkylla ïa ka jingpyndonkam gini sha ka jingkamai gini bad kumjuh ruh khongpong ïa kane. Ka Bank ka la antad ba ka jingkheiñ kyllum jong ka jingkamai -sha-ka jingpyndonkam Gini ha kylleng ki 84 tylli ki snem-ri ha kaba ki jingtip ki don na ka bynta baroh ar ka long 1.13. Da kaba pyndonkam beit beit ïa kane ha ka Gini jong ka India kaba pynshong nongrim ha ka jingpyndonkam kaba 25.5 ka ai ïa ka Gini jong ka jingkamai kaba 28.8. Kane ka dang buh ïa ka India ha ka kyrdan kaba 12, wat hapoh ki jingkheiñ ba ïadei bad ka jingkamai. Kane ka jingkheiñ kaba suk ka ai ka lad ban ïanujor ïa ki jait jingbha jingmiat hapoh ka PIP database. Kane ka buh ïa ka jingkylli kaba ïadei: balei ba ym shym la kham pdiang ïa kane? Ka jubab lehse ka shong ha ka jinglong ban jied ban pynksan ïa ki jingkheiñ ba shabar. Haba pyndonkam ïa ka jingkheiñ kaba suk ba la ai na ka bynta ban ïanujor ha kylleng ki ri, ka jingbym ryntih jong ka India wat haba thew ha ka ïoh ka kot ka kham duna shibun ban ïa ka ri America bad UK.
Napdeng ki 48 tylli ki ri ha kaba ka rukom ai jingmyntoi ka long kaba pynshong nongrim ha ka jingpyndonkam, ka India ka don ha ka kyrdan kaba 3. Ka jingpyndonkam jong ka India katkum ka Gini kaba long 25.5 ha ka PIP database ka long ruh kaba phylla ha ka pyrthei. Ka jingpyndonkam jong ka China ïa ka Gini, kum ka nuksa, ka don ha ka 35.7, katkum kajuh ka jingtip bad pyndonkam ïa kajuh ka jingmut jong ka bha ka miat. Kane ka jingïapher kaba 10 point ka long kaba kongsan.
Kaba ar, balei ka jingktah jong ki skhim jingïarap kiba heh na ka bynta ka imlang sahlang ka paw shai ba kam don satia ha ka jingshah kynthoh? “Ha ka ri kum ka ri India, ha kaba ki prokram ai jingïarap kiba heh ha ka imlang sahlang – kum ka jingbam ba la pynduna dor, ka LPG, ka ïing, ka lad ïoh kam ha ki jaka nongkyndong, ka insurance ba ïadei bad ka koit ka khiah, bad ka jingphah pisa beit beit-ki la kyntiew shibun ïa ka rukom im jong ki briew ba duk ba suk, ka jingpyndonkam kan long kaba kham heh bad kaba la sam mar katjuh ban ïa ka jingmih. Kine ki rukom pynbiang paidbah ki kyntiew ïa ka bha ka miat khamtam ha ki jaka nongkyndong bad ki bynta bym pat pynskhem.
Ha ka BE 2025, ka jingpynlut jong ka Sorkar Pdeng ha ki skhim ïoh jingmyntoi ka long T.7.1 lak klur, bad ki jylla ryngkat ki pyndap saT. 7.4 lak klur. Kane ka pynlong baroh jan T. 14.5 lak klur. Katkum ka jingkheiñ jong ka PLFS, ka jingkamai kaba pdeng ha ka shibnai da u nongtrei ba ïoh tulop man ka por ka long kumba T. 21,000 bad kumba T. 14,000 na ka bynta kiba treikam lajong. Ka jingkamai kaba pdeng ha ka shisngi da u nongtrei ba shipor ka long T. 433. Da kaba pyndonkam ïa kine ki jingkheiñ bad kheiñ ïa ka jingshaniah da kaba shim ba ka longïing kaba don saw ngut, kane ka pynkylla sha ka jingkamai kaba T. 65000 na ka bynta uwei u briew. Lada shim ba 80% na baroh ki skhim ïoh jingmyntoi ki poi sha ki 50% kiba don ha ka kyrdan kaba shapoh, kane ka pynkylla sha ka T.15000 shisnem/uwei u briew kaba kheiñ ïa ki jingjah bad ki jingïapher lyngba ki jingmyntoi. Kane ka jingpynkiew kaba long kumba.20% ha ki jingdon jingem ka pynkylla sha ka jingpyndonkam. Kumta, wat hapoh kine ki jingmut, kane ka pynhiar shibun ïa ka jingbym ryntih. Kine ki jingïarap ki la wanrah ruh ïa ka jinghiar kaba jur ha ka jingduk, ha kaba ka jingduk tasam ka la hiar na ka 16.2% ha u snem 2011-12 sha ka 2.3% ha u snem 2022-23. Ha ka kyrdan kamai kaba rit-pdeng kaba long $3.65/sngi, ka jingduk ka la hiar na ka 61.8% sha ka 28.1%.
Shuwa ban pdiang ïa ki jingkheiñ jong ka WID kumba ïohi, hato ngim dei ban kylli ïa kaei kaba ki thew? Haba wan sha ka jingtip jong ka WID, ka jingkheiñ ïa ka jingkamai ka long: “Ka jingkamai jong ka ri shwa ka khajna, hadien ka jingpynkylla” – kata, shwa ki khajna bad ki jingsiew, lait noh tang ki bynta jong ka jingïada ha ka imlang sahlang kum ki bai bam tymmen bad ki jingmyntoi jong ki bym donkam donjam. Kane ka mut ba ki pyllait ïa kiba bun ki jingai jingïarap bym don jingnoh synniang – kum ki Direct Benefit Transfer (DBT) jong ka India, ki jingïarap ba ïadei bad ki marbam, ki skhim LPG, ka Ayushman Bharat, ki ïing ha ki jaka nongkyndong, bad kiwei kiwei.
Ka rukom ïada ha ka imlang sahlang jong ka India ka shaniah kham bun ha ki jingpynkylla bym don jingnoh synniang ban ïa ka jingpynbiang ba don jingnoh synniang. Ïa kine ym shym la kheiñ ha ka jingmut jong ka jingmih jong ka WID, wat la ki pynkiew ïa ka jingmih ba shisha bad ka bor ban thied mar.
Kane ka pynmih ïa ka jinglong kaba ryntih kaba hiar haba ka WID ka thew ïa ka jingbym ryngtih ha India da kaba iehnoh ïa ka jingktah jong ka jingsam biang jong kine ki skhim ba la thmu bad pynkiew ïa ka jinglang jong ka kamai jong ka ri ha ki kyrdan ba ha khlieh duh. Kumta, hapoh ka rukom treikam jong ka WID jong ka jingbym ryntih ha ka ïoh ka kot, ngi ong ha ka jingshisha ba ka skhim pynkiew kyrdan kaba heh ha India – kam don jingktah eiei ïa ka jingbym ryntih ba la shim jingkheiñ.
Kaba ar, ka WID ka shaniah shibun ha ki jingtip shaphang ki khajna ban pynbiang ïa ka database. Mynta, wat lada ngi peit ïa ki jingtip jong ka khajna, ka Gini coefficient ba la antad da kaba pyndonkam ïa ki jingtip ITR jong ka jingkamai kaba dei ban siew khajna jong ki briew ka pyni ba ka jingbym ryntih ha ka jingïoh jong ki briew ka la hiar na ka AY15 (FY14) sha ka AY23 (FY22) na ka 0.472 sha ka 0.402. 43.6% ki nongthep ITR shimet kiba dei na ka kynhun kamai kaba duna ïa ka T.4 lak ha u snem AY15 (FY14) ki la mih na ka kynhun kamai kaba duna tam bad ki la kiew.
Ka jingïanujor ïa ka jingbym ïahap ha ka ïoh ka kot ha ka por FY14 bad FY23 ka pyni ba ka don ka jingkylla kaba shai ha ka rukom sam ïa ka ïoh ka kot kaba pyni ba ki briew kiba don ha ki kyrdan kiba kham duna ka ïoh ka kot ki nang pynkiew ïa ka jingïoh jong ki ban ïakynduh lang sha ka bhah jong ki ha ka jingbun briew. Ka dur jong ka bell na ka bynta ka AY24 ka pyn-ishibun!! Ha ka FY14, ka bhah jong ka top1% ha ka jingmih baroh ka long 1.64% kaba la hiar sha ka 0.77% ha ka FY21.
Shuh shuh, ka jingkiew jong ka khajna kaba 1.1 ryngkat bad ka jinghiardor jong ka jinglum ha ka jingshisha ka pyni ïa ka jingbud ryntih kaba kham bha bad kumta ym dei ban bakla kum ka jingbym ryntih kaba nang kiew.
Lada ki data ba ïadei bad ka khajna jong ka India ki pyni ïa ka jingkiew shaphrang, bad ki jingpeit bniah ïa ka jingpyndonkam ba heh ki pyni ïa ka jingduna kaba neh ha ka jingbym ryntih, te ka long kaba donkam ban kylli balei ba ki jingkheiñ jong ka WID ki ïathuh ïa ka khana kaba pher kum kane.
Ban kynthoh ba ka India ka dangsah ha ka jingbym ïaryngkat kaba jur bha da kaba pynshong nongrim tang ha ki jingkheiñ jingdiah ba la pynkiew da kaba jied bha ka long kum ban kam ba ka ri ka duna um namar ba ka Rajasthan ka ïakynduh ïa ka jingduna um.
Ka jingbym ryntih, kum ka jingshah pynduh, kam dei kaba long tang kawei-ka ïapher ha ki jingthew, ki thaiñ, bad ki tiar thew hynrei kata kam pynduh ïa ka jingkiew kaba kham ïar kaba la leh. Kano kano ka jingbishar bniah kaba iehnoh ïa kine ki jingkylla ha ka liang jong ka jingpeit kaba rit bad kaba shibynta ka don jingma ban kah ïa ka jingkiew hi kaba ka thmu ban kynthoh.
Katba ngi nang ïaid shakhmat, ar tylli ki mat ki long kiba kongsan. Nyngkong, ka jingpynbha ïa ka jingai jingtip kam long kumjuh bad ka jingpynkiew ïa ka jingbym ïahap-bad ngi dei ban ïakhun ban leh pyrshah ïa ki jingdum ba la pynmih da ki jingtip kiba kham bha.
Kaba ar, bad kaba kongsan tam, ka ïoh ka kot jong ka bha ka miat ka dei ban wanphai biang sha ka jingkylli ba kongsan jong ka: kaei kaba pynbha ïa ka jingim jong ki bynta kiba don ha ka kyrdan kaba shapoh? Ha kata, ka jingïathuh khana jong ka India ha kine ki shiphew snem ba la leitnoh ka kham duna shaphang ka jingpher ha trai bad kham bun shaphang ka jingïapher ha ka tduh-kaba jar jar, kaba ïar, bad kaba lah ban shim jingkheiñ ha ki jingdon jingem kiba ki briew ki pyndonkam.
(Ki nongthoh ki dei ki dkhot jong ka 16th Finance Commission bad Group Chief Economic Advisor, State Bank of India bad Economist, State Bank of India. Ki jingthoh ki dei ki jingsngew shimet jong ki nongthoh).