Ka jingsngaid palat ki khynnah ka dei ka daw ba hakhmat ka jingshah ktah ka koit ka khiah jongki bad ka dei kaba lah ban ktah lang halor ka bor met bad ka bor jabieng. Ka jingjur ka jingsngaid ha ki khynnah ka dei kaba paw hapdeng kito kiba la sngaid palat ban ka ym ïahap katkum ka rta, ka ryngïeng ryngïot bad ka jingrta kaba buh jingma ïa ka koit ka khiah.
Ka jingjur ka jingsngaid palat ha ka por khynnah watla kam shym ktah mardor hynrei ka lah pat ban long ka daw ka jingthut jingshah ktah ïa ka koit ka khiah ha ka lawei ka jingim jong ki ha ka liang ka koit ka khiah. Ki jingma ka koit ka khiah ia ki khynnah kiba sngaid palat ki kynthup naduh ka jingkiew ka jingdon ka shini ha ka snam, ka jingpang mat bad ka jingkiew ka blood pressure, ka jingthut thiah, ka jingkiew ban don ka cholesterol, ka jingpang sahiar lane ka asthma bad ka jingpang kaba ktah ïa u klongsnam. Kumta, ka donkam na ka bynta ki kmie ki kpa ban peit pyrman halor ki rukom bam bad ka jingkhia ki khun na ka bynta ka jingbha jingmiat ka jongki.
Ki daw ba hakhmat ba paw halor ka jingjur ka jingsngaid palat hapdeng ki khynnah ki kdew ïa ka rukom jied ki jingbam kaba ym don jingtei ha ka liang ka koit ka khiah. Ka jingjied ki jingbam ka long kaba kongsan na ka bynta ban pynbiang halor ka jingpaw ka jingkhia hapdeng ki rta dang khynnah ne hapdeng kiba la heh la san. Kawei napdeng ki daw ba ki khynnah ki jur ka jingkhia ka dei ka jingjied ïa ki jingbam ba bun ka fat, ki jingbam ba jur jingthiang kiba don ha ki song.
Kaba shong palat hajuh lane ki khynnah kiba duna ban ïaid ban ïeng bad pynlut bun ka por ha kaba peit television, shongkai pynaram jaipdeng, ka jinglehkai video game ne kiwei pat ki tiar electronic, ka dei kaba lah ban pynjur ka jingkhia. Ka jingduna ban pynkhih ka met ka phad lyngba ka jingkilan met ka dei kaba lah ban long ka daw halor ka jingjur ka jingsngaid palat. Ki khynnah kiba kham jied ban bam bunjait ki jingbam kai kiba ym don jingtei satia bad jur ka fat bad ka jingduna ka jingpynkhih ïa ka met ka phad ban pynum ka calorie, ka jingsngaid jingkhia ka kiewbha.
Ki don napdeng ki katto katne ka jingpaw ka jingthut ha ki Gene ka lah ban long ka daw halor ka jingjur ka jingkhia bad jingsngaid ha ki khynnah. Ka jingkhuslai, ka dei ka jingshisha wat ki khynnah ruh ki lah ban mad ka jingkhuslai. Kine ki jingkhuslai ki kynthup ha ki kam shimet, ba ïadei bad ki kmie ki kpa ne ha ïing ka sem. Kine ki daw ruh ki lah ban wallam ka jingsngaid ha ki. Ki don napdeng ki khynnah ki pynlut por ha ka jingjied ia ki jingbam na ka bynta ban tem ïa ki jingkhuslai.
Ki jingpynkylla khyndiat ban tem kane ka jingsngaid palat ha ki khynnah ka long, ki kmie ki kpa ki donkam ban pynthikna ba ki khun jong ki, ki dei kiba bam ïa ki jingbam kiba don ïa ka nutrient katkum ka jingdawa ka met ba kynthuplang ki jingbam ba don ka protein bad fibre. Ka jingbam pynmyllen ne jingbamkai kam dei kaba sniew. Hynrei ka jingjied ïa ki jingbam kum ki chips kim don jingtei, katba ki jingbam burger, ki pizza ka dei kaba lah ban ktah ïa ka jingngaid.
Kumta, kaba bha ban ai ki jingbam kiba tei kiba kynthup ki soh kiba eh ka snep, ki kynja jhur khleh ba bam im, ka pylleng, ki jingbam syieng symbai bad kiwei de ki jingbam kiba lah ban tei. Kum kine ki jingbam kim lah satia ban kiew ka nutrient bad ki lah ban long ka daw halor ka jingjur ka jingkhia. Pynshlur ïa ki khun ban pynlut por bun ha ka jingpynkhih ka met ka phad. Pynduna halor ka jingpynlut por ki khun ha ki screen.Kumjuh ruh ka long kaba donkam ban pynthikna ba ki khun kin dih um baroh shisngi lynter khnang ba lah ban pynneh ka jingdon um ha ka met.
