Bun na ki nongrep ha ka jylla ki shaniah shisha ha ka rep ka riang ban pynim jakpoh ïa ka ïing ka sem da kaba ki rep ki riang bad ki hap ban trei shitom met bad mynsiem, hynrei ka jingkylli hangne ka mih. Hato ka Sorkar Meghalaya ka don neem ka jingpyrkhat kyrpang ïa ki nongrep kiba im jakpoh na ka rep ka riang.
Bunsien ha ka jingkren jong ki jingïalang paidbah bapher bapher la ju mih kita ki kyntien ba ka sorkar kan peit kyrpang na ka bynta ban kyntiew ïa ki nongrep ba kin lah ban kiew ha ka ïoh ïa ka kot. Hynrei kita ki kyntien ki la long pynban tang ki kyntien kiba shuh pynbiej ïa ki nongrep, namar lah ban ong kumba 70 percent ki briew ki dang shaniah ha ka rep ka riang bad lada kita ki kyntien kiba la ju kular ka sorkar ban ïarap ïa ki nongrep kam seisoh. Kan jia aiu ïa kito ki nongrep kiba ju im jakpoh na ka rep ka riang?
Ym lah ruh ban len khamtam ha ki jaka nongkyndong bun na ki kmie ki kpa ym tang ba ki kyrshan ban pynim jakpoh ïa ka ïing ka sem da ka rep ka riang, hynrei wat ban phah skul ïa ki khun ruh ki hap ban trei shitom da kaba rep ba riang khlem da khein ïa ka ding ka maw, namar ba kim don lad pat da kumwei.
Hynrei kaba sngewsih ban ïohi ba bun na ki nongrep kiba ju trei shitom ban thung ïa ki jingthung jingtep ban jaw syep jaw snam na ka bynta ban pynim jakpoh ïa ka ïing ka sem, hynrei phewse ynda haba la dei ka por lum por lang ban die ïa ki mar rep ki mar riang ki hap ban die ïa ki jingthung jingtep ha ka dor kaba tad, katba kiwei ki pat ki jhur ki jhep ne ki jingthung jingtep kiba wan na shabar ka jylla ki don ïa ka dor ka mur kaba biang.
Ym lah ruh ban lent ba bun hi na ki nongrep ha ka jylla ki ju rep ïa ki sohsaw, ki kubi, u phulkubi, u phan, u syieng, u synsar bad kiwei kiwei ki mar rep ba ki da hap ban trei shitom ban pyniang ïa ki jingdonkam ha ki ïing ki sem, hynrei kaei kaba sngewsih kthang ynda haba ki la die sha iew pat ki hap ban die ha ka dor kaba tad kaba ym ïahap shuh bad ka jingtrei shitom jong ki.
Hato ka sorkar ka ïohi mo ïa kine ki jingeh jong ki nongrep ne ban pyrkhat kyrpang ban peit ïa ka iew ka hat, namar kum ban ban ktien kiwei kiwei ki ki marbam ki mardih kiba wan na shabar ka jylla ki dei ki ksiar, katba ka mar rep ba pynmih ki nongrep ka jylla pat kim ïahap shuh ban ong wat ba ka dei ka rupa ruh.
Lada ka long ha kane ka rukom shaei kein ka lawei ki nongrep kiba ju kyrshan ïa ka ïing ka sem da kaba rep kaba riang bad wat ban kyrshan ruh na ka bynta ban pynïoh jingnang jingstad ïa ki khun ki kti?
Namar kata, ka la dei ka por ba ka sorkar ka pyrkhat kyrpang ïa ka jingeh ki nongrep khamtam ha ki jaka nongkyndong kiba la im da ka rep ka riang, namar lada ka sorkar kam don kata ka jingkitkhlieh ban peit kyrpang ïa ki dor ki mur jong ki jingthung jingtep ki nongrep bad ym myntoi hi ruh ban ong ba ka sorkar ka don ïa ka jingangnud ban kyntiew ïa ka rep ka riang, namar haduh katno kito ki nongrep kiba la lah ban ïoh jingmyntoi lyngba ki skhim sorkar.
Kumjuh ruh ka sorkar ka dei ruh ban ïohsngew ïa ka jinglynniar ka jingud ki nongrep kiba ju mih na ka por sha ka por haba haba ki die ïa ki jingthung jingtep, namar bym don kata ka dor ka mur kaba biang ha iew ha hat bad na ka bynta ban kyntiew ïa ka ïoh ka kot ki nongrep ka sorkar ka la dei ruh ban khanglad ïa ki mar rep mar riang kiba wan na shabar ka jylla bad ban peit kyrpang shuwa ïa ki mar rep ba la pynmih da ki paidbah hapoh ka jylla. Dei hangta sa lah ban ong ba ngin kyntiew ïa ka ïoh ka kot jong ki nongrep ha ka jylla khamtam ha ki jaka nongkyndong ka jylla.
Ka long ruh ka jingsngewsangsot ïa ki nongrep bapli da ka mynsiem jong ka jingkitkhlieh ia ka ïing ka sem da kaba rep ba riang ki hap ban trei shitom, hynrei ka don pat ka por ha kaba tang ha ka shi kyllip mat ki jingthung jingtep ba ki rep ki riang ki la shah pynjulor ha ka mariang kum ha ka eriong, u prhia bad ka jingshlei um, hynrei kaba kaba pynsuhsat mynsiem ïa ki nongrep ka dei tang ka jingkular ka sorkar ban ïarap katba katba dang ïaid ki por pat kam don satia kata ka lad jingïarap na ka sorkar.
Lada ka sorkar ka ïarap ruh ka long ruh kaba ym sngewïahap satia namar kiba bun ki nongrep ha ka por ba ki ïoh ïa ki lad jingïarap kam ïahap satia bad ka jingshah ktah ne ka jingshah pynjulor ha ki bor jong ka mariang.
Ha ka jingshisha lada ka sorkar ka don shisha ïa kata ka mynsiem ban kyntiew ïa ki nongrep ka la dei ban ïarap ha ki por ba ki shah lynshop ha ka bor jong ka mariang ne ka jingshah pynjulor ha ki mradkhlaw kum ha ki Hati. Ka long pat tang kajingkren bynniaw ba ki nongrep ki ju pynmih na ka por sha ka por bad hakaba khatduh ki hap hi ban trei shitom na ka bynta ban kyrshan ïa ka ïing ka sem.
Ha kum kane ka juk ba la kyrduh kamkyrduhjam, ka sorkar ka la dei ruh ban thaw ïa ki lad ki lynti ( Plan and Policy) kumno ban kyntiew shisha ïa ki nongrep ka ban long ka lad ïohkam ïoh jam ïa ki samla, bad kaba sngewduh mynsiem pat ïa ki paidbah ka dei tang ka jingkular ha ki jingthoh bad khlem ka kam ban kyntiew ïa ki nongrep ne wat ïa ki samla kiba ym donkam donjam.
