Mynta ka sngi ka 5 tarik u Nailur 2022, kadei ka sngi kaba ka ri India ka rakhe kynmaw burom ïa ki Nonghikai lane ka Teachers’ Day. Kane kadei ka sngi kha jong uwei na ki Nonghikai bakhraw jong ka ri India, u Sarvevalli Radhakrishnan, uba hadien u kylla long u President jong ka ri India. Ka jingainam ïa ka sngi kha jong u na ka bynta ki Nonghikai ka la long man la ka snem. Ka jingkynmaw burom ka long da ka jingrakhe ha ki skul, ka jing ai sngewbha ïa ki Nonghikai da ki Khynnah skul. Nangta na ka liang ka sorkar pat ka pynkup burom da ki Khusnam National Award, State Award,District Award bad ki Special Award.
Hynrei katba nang nang ïaid ki por kiba bun ki briew bad wat ki Nonghikai ruh ki la sdang ban kren thlia ïa ka jingrakhe, khamtam lei lei ha ki jingrakhe ba ju pynlong da ka sorkar. Ka daw ka long ka jingshah leh beiñ ki Nonghikai na ka por sha ka por khamtam ha kaba ïadei bad ka tulop jong ki, kaba ki Nonghikai kumba la long mynta ka snem ki la hap ban sahmiet ha surok ban ïoh ïa ka tulop jong ki ne ban pynkiew ïa ka tulop jong ki.
Mynta ka snem, ki nonghikai skul Adhoc hapoh ka lama jong ka Federation of All School Teachers of Meghalaya (FASToM) ki la mih ban ïakhih bad thiah miet ha surok bun bun sngi. Kane ka jingmih jong ki Nonghikai ha Footpath bad khamtam eh ka jingthiah miet jong ki ha surok, ka pynkynmaw ïa ki sngi badum ha ka por ba ki nonghikai skul Lower Primary ha ka por ba dang bat ka District Council ha kaba ki nonghikai ki hap ban mih man la u bnai sha surok na ka bynta ban ïoh ïa ka tulop jong ki. Haba ka sorkar jylla ha kitei ki snem phraphew ka la ïohi ïa ka jingeh ba ki nonghikai Primary ki la ïakynduh, ka la shimti noh hi halade ïa ka jingpynïaid ïa ki skul Primary bad ka jingïakhih kala kut noh. Hynrei wat hadien ba la shimti ka sorkar jylla ruh, ha ki snem kiba hadien, la mih biang ka jingeh ki nonghikai Primary na ka jingsiew tulop hi kumba ju long mynta. Hynrei hadien ka jingtrei ba radbah ka All Primary School Teachers Association (APSTA) ka jingeh ki nonghikai skul Primary mynta ka kynjah jar.
Ha kaba ïadei bad ki Nonghikai skul, ha ki snem kiba kham mynshuwa la tip beit ïa kita ki nonghikai skul Private, ki nonghikai skul sorkar bad ki nonghikai Deficit ne ki nonghikai ba ïarap siew tulop ka sorkar. Hynrei mynta pat la mih sa kita ki nonghikai SSA, ki nonghikai Adhoc, nangta ki Fourth Teacher haduh ba ym sngewthuh sngewthaw. Ha kano ka rukom kine ki nonghikai ki mih bad ka ei ka daw ba ki don kine ki nonghikai, khlem pep kan dei hi ka jingpynbeit ka sorkar ha kaba ïadei bad ka jingithuh ïa ki nonghikai lane ka jingithuh ïa ki ha kaba ïadei bad ka jingsiew tulop ne ka jingïarap ai grant na ka sorkar na ka bynta ki tulop jong ki.
Hapdeng kine ki jingïapher ka rukom siew ïa ka tulop, la ïohi ba ka don ka jingnoh shiliang kaba jur sha ki nonghikai, namar kitei ki jait nonghikai haneng kidei kiba ïoh la ka jong ka jong ka rukom siew, katba ka jinghikai pat ka ïa long kumjuh. Wat ha kajuh ka skul ruh, ki para ki nonghikai ki ïapher ka rukom siew ïa ka tulop.
Te kiei ki lad ki lynti kiba ka sorkar kan leh ban weng ïa kane ka jingeh jong ki nonghikai, kaba la pynlehraiñ wat ïa ka jylla khamtam ha ka sngi Balang, haba u nongïalam jong ka All India Trinamool Congress haba u la lap ba ki nonghikai ki shong bad thiah miet ha surok kata ruh hakhmat jong ka Secretariat. Ka sorkar ka la donkam ban pyrkhat janai bha ïa kane ka kam ha kaba ïadei bad ka jingïarap ne ka rukom ai grant sha ki skul na ka bynta ka tulop jong ki nonghikai. Kaei ka jingeh ba ki skul Adhoc ki ïakynduh, ka pynlyngngoh ïa ki paidbah, namar ki don kiba kylli, kumno seng skul mano hap siew tulop mano. Kadei kata ruh ka jingkylli. Hynrei kadei pat ka kamram jong ka sorkar ban peit ban ïarap ïa ki skul kiba ïarap ïa ka sorkar ban pynphriang ïa ka pule puthi.
Kaba kongsan ka long ba ka sorkar kadei ban don ka bor treikam kaba khlaiñ lyngba ka tnad pule puthi ba ym dei ban shu ai deficit system lut kat ïa kiba dawa halor ka nongrim ba kidei ki skul kiba la slem, katba ka enrollment pat katba nang slem nang duna. Nangta ka result ruh hap ban peit. Kumjuh ruh ki skul kiba ka ai adhoc grant, hap ban da peit ym dei ban shu ai tang ba kidei ki skul kiba la shakri arphew ne arphew san snem katba ka jingdon ki khynnah skul pat ka don tang khyndiat.
Lada ka sorkar AAP ha Delhi, tang hapdeng khyndiat snem ka la lah ban khring ïa ki khynnah skul na ki skul Private sha ki skul Sorkar, balei pat hangne ka long da khongpong ba ki khynnah skul ki ïa beh sha ki skul Private ban kyntait ïa ki skul sorkar. Kane ka pynpaw ba ka don kaei kaei ka bym biang ha ka jingtreikam ne ka rukom pynïaid ïa ka pule puthi ha ka jylla.
