Nongstoiñ, Risaw 06: Ka shnong Nonglang West Khasi hills District kaba hap hapoh ka Mawshynrut Civil Sub Division, ka dei ka shnong kaba la leit ban buhai da ki briew kiba na ka shnong Mawlangwir Maharam Syiemship ha u snem 1953 bad ka la kynjoh mynta hynñiew phew wei tylli ki snem ha ka jingïaid lynti jong ka.
Kaba phylla ka long ba wat la katei ka shnong ka la kynjoh haduh hynñiew phew wei snem kynthih naduh ba la pynlong shnong, hynrei naduh ba sdang haduh mynta dang don tang san ngut ki sordar kiba synshar.
Katkum ka khana ba ka shnong ka la buh rekod ha ki jingthoh, u sordar ba nyngkong eh jong katei ka shnong u dei u (L) Bah Rahin Lyngdoh, u ba ar u dei u bah Glorishon Wanñiang, u ba lai u dei u bah Molishon Wanñiang, u ba saw u dei u bah Rohin Lyngdoh bad u ba san uba dang neh haduh mynta u dei u bah Ailand Lyngdoh uba la rakhe ruh ïa ka Jubilli rupa jong ka jingdap arphewsan snem jong ka jinglong sordar.
Haduh mynta ki don sa tang ar ngut ki riew tymmen kiba dang kynmaw bha, ïa ka jinglong jingman naduh ba sdang jong ka jingleit buhai shnong ha katei ka jaka, kata ka Meieit Switly Shangdiar kaba la jan kynjoh shispah snem ka karta bad u babu Thwingliroy Wanñiang u ba la kynjoh mynta sha ki phra phew snem duna ka karta.
Haba phai sha ka history jong katei ka shnong katkum ka jingïakren bniah bha bad utei u babu, la sngewthuh ba ha kaba nyngkong eh ka kynhun jong phra tylli ki longïing, ba la ïalam da u (L) bah Rahin Lyngdoh, ki la mih na ka shnong Mawlangwir Maharam Syiemship ha u snem 1953 bad ki la poi haduh ka shnong Mawkadiang Nongstoiñ Syiemship bad ki la shong la sah ha katei ka shnong shi por.
Hynrei namar ba ka rep ka riang kam da thikna u (L) bah Rahin Lyngdoh bad u (L) bah Somwel Wanñiang, ki la hiar sha ka thaiñ Nonglang ban wad jaka bad haba ki la poi ha katei ka jaka kaba dei ka shnong Nonglang mynta, ki la shem ba ka dei ka jaka kaba sei soh bad kaba biang bha ban pom shyrti ban thung riewhadem, krai bad kiwei kiwei, namar ba ka dei ka khlaw bah khlaw san ha kaba ki mrad ki mreng kum ki khla, ki sier, ki skei ki dngiem, ki sniang khlaw, ki sim ba lai phew jait kiba ym lah satia ban jer kyrteng ki don lut.
Ka long ruh ka jingpynkynmaw kiba ka pateng mynta kam lah shuh ban ngeit, namar ba ka la shu long tang kum ka jingïathuh khana puriskam hynrei ka long pat kaba shisha. Haba pynshisha halor ka jinglong jingman jong katei ka jaka katkum ka jingïathuh jong u babu Thwingliroy, la ong ba ha u snem 1954 hadien kitei ki phra tylli ki longïing ki la hiar lang baroh sha katei ka jaka, ki la shna tang kawei ka ïingdara kaba jrong kum ka khuti masi ha kaba ki la phiah phra kamra da kaba ker da ki tyrpait, tap da u phlang bad sop ruh da u phlang baroh sawdong.
La ong ruh ba ha ka por ba dang sdang ban leit buhai shnong, haba ki rep ki riang ki dngiem, ki sniang khlaw ki shrieh ki pynjot lut ïa ki jingthung jingtep bad haba u riewhadem ha ki lyngkha u la sdang ih, ki la hap ban da leit ap miet bad sngi. Nalor kata haba ki ri sniang ki khla ki wan ban sei ïa ki sniang ki blang na sem ha ka por mynmiet.
U la ong ruh ba haba ki leit sharai masi sha lum, ki masi ki ïaid ryngkat kynhun kynhun bad ki sniang khlaw bad ki sier bad ki skei. Haba pynshisha ïa kata haduh mynta ka don ka pyntha rep kba kaba jrong bad ïar bha kaba la tip kyrteng kum ka Pungsier, namar ha ka por ba ym pat shna pynthor kba, ki kynhun ki sier ki dap ïa katei ka pyntha ban bam phlang bad namar ba ka don kawei ka jaka kaba mih umpohliew iba rit bha ha kaba ki skei bad ki sier ki bang bha ban jliah.
Utei u babu u la ong ruh ba san snem hadien kiwei pat ki nongshong shnong na ka hima Maharam kum na Mawmerang, Phodajaud bad Rangthong ki la wan hiar lang sha katei ka jaka, ki la don kumba khatsan tylli ki long ïing bad ha katei ka por u (L) Babu Nero Lyngdoh u ba dei ruh uwei na kiba la leit sha ka thma bah pyrthei kaba nyngkong kaba la tip kum ka Thma France, u la wan phai bad la seng ïa kawei ka Lower Primary School.
U la ong ruh ba haduh kitei ki snem ki don bun bah ki Nepali kiba shong khuti ha katei ka jaka, ha kaba ki muid, ki masi jong ki, ki pynjot ïa ki jingthung jingtep bad ka la poi haduh u pud jong ka jingïa kajia bad wat la ki Nepali kim patiaw hynrei kim aili bad ha kaba kut ki Nepali, ki hap ban pyndem toiñ bad jem khnap bad suki suki ki nang jah nang phet nang phet sha kiwei pat ki jaka.
Hynrei kiba sah khatduh eh ha ka khyndew Nonglang ki dei ka ïing jong u Tike Dorji bad u Polman Gurung. Ha ka longïing jong u Dorji ka la phet noh sha ei ym tip shuh katba ka longïing jong u Polman Gurung hadien ba ki la kylla Khristan bad rung ha ka Ba lang Presbyterian Nonglang, ki la pynkylla noh wat ïa ka jait ruh bad mynta kiba sah ki dei satang ki khun jong u Gurung, kiba la don la ki ïing ki sem ki khun ki ksiew bad ki la pynkylla noh sha ka jait Kharlyngdoh naduh ba sdang bad ki la roi parum pareh kim sngewthuh ne kynmaw shuh wat tang malu mala ruh ïa ka ktien Nepali, hynrei ha ka kren ka khana ka ktien ka thylliej te ki la dei ki Khasi paka.
Haba phai pat ha kine ki sngi ka shnong Nonglang ka dei kawei na ki shnong kiba roi sted haduh katta katta bad ka la don mynta palat arspah sawphew tam ki long ïing. Nalor kata ka don ruh kawei ka Upper Primary School (Deficit System) kawei ka Secondary school kaba haduh mynta ka dang hap ka ka jingpeit bad pynïaid jong ka shnong, kawei ka Primary Health Centre, kawei ka jaka sumar ïa ki jingri ne ka Hospital mrad ba ju tip paitbah bad kan sa ïoh ruh ïa ka Block Ophis kaba ka sorkar ka la dep plie lai snem mynshuwa.
Nalor kata ka dei ruh kawei na ki shnong hapoh ka Mawshynrut Civil Sub division, kaba ka sorkar ka la ithuh kum ka Model Village. Ka dei ruh kawei na ki shnong ha ka thaiñ Muliang kaba wan nyngkong ha ka jingdon jong kiba la nang la stad. Nalor kata ka shnong Nonglang ka dei ruh kawei na ki shnong kiba don ha ka jingïatylli bad ka jingïalong kawei ha baroh ki kam ha shnong ha thaw bad ha ka imlang shalang.
Watla katta ruh haba phai sha ki lad jingïarap bad ki kam pynroi kiba wan na ka sorkar, ki dang don shibun ki bynta ba ka shnon ka thaw bad ki paitbah ki dang don kam la ka long ha ki surok, ki lynti synkien, ka bor ding eletrik bad khamtam eh ha ka koit ka khiah, namar ba haduh mynta ha ka Primary Health Centre kaba don ha katei ka shnong, dang don tang uwei u Doktor bad ka dang i donkam haduh katta katta ba ka sorkar kan kyntiew noh ïa katei ka PHC sha ka Community Health Centre.
Donkam ruh ban thung Doktor biang bad pynbun shuh shuh ïa ki nongtrei bad ki Nurse, namar katba nang mih ki sngi ka jingroi briew ka nang kiew. Kumta na ka bynta ka jingbit jingbiang jong ki paitbah ha ka koit ka khiah, ka sorkar ka la dei ban phai khmat kyrpang bad leh kloi ïa kaba don kam na ka bynta katei ka shnong.
Kawei pat ka bynta ba ka sorkar ka dei ban phai khmat kyrpang sha katei ka shnong ka dei ka pule puthi namar ba ka shnong Nonglang, ka dei ka jaka pdeng jong ka thaiñ Muliang baroh kawei, ha kaba ki khynnah na palat 72 tylli ki shnong ki dei kiba wan pule ha katei ka skul. Khamtam eh kiba la pyndep ïa ka klass X bad ki ïoh lad ban leit bteng ïa ka jingpule sha kiwei pat ki jaka, hynrei kiba thrang ban bteng ïa ka jingpule jong ki.
Kumba ka sorkar ka ju kyntu na ka por sha ka por ba ki samla kim dei ban pep skul shiteng por, ka la dei ban phai khmat kyrpang da kaba thaw ki lad ki lynti ym tang na ka bynta ka Secondary School. Hynrei ban noh synñiang syndon da ka Higher Secondary School.
Lada ka sorkar ka don ka jingkitkhlieh na ka bynta ban pynnang pynstad bad ban kyntiew ïa ka pule puthi ha ka jylla, ka dei ban shimkhia khnang ba ka shnong ka thaw bad ki paitbah ka thaiñ Muliang kin kiew shaphrang kumba long lem ki nongshong shnong ha kiwei pat ki thaiñ hapoh ka jylla.
