Shillong, ïaïong, 01: Katkum ka jinglum jingkheiñ bad ka jingtih bniah jong ka Global Adult Tobacco Survey (GATS 2016-17), ka la lap haduh 47% ki briew ha kane ka jylla Meghalaya ki dei kiba pyndonkam ïa u Duma ha kaba ïa nujor bad ka jingpyndonkam jong ki briew ïa u duma ha ka ri baroh kawei kaba long tang 28.4%.
Ïa kane ka pyntip da u Myntri ka Koit ka Khiah, u James PK Sangma haba kren ha ka sngi plie ïa ka Midterm Conference jongka Indian Association of Surgical Oncology (IASO) kaba long ha nongbah Shillong naduh ka 25 tarik haduh 27 tarik u bnai baladep.
“Ka Meghalaya ka la poi ha ka kyrdan ba nyngkong eh ha ka jingdon jong ki briew kiba ngat ha ka jingpang bampong na ka daw ka jingpyndonkam ïa u duma. Ka long kaba sngewsih ban tip ba 70.4% ki nongpang bampong ki dei ki shynrang bad 46.5% ngut ki nongpang bampong ki dei ki kynthei na East Khasi Hills District la lah ban ai jingïada. Kine ki nongpang bampong ki dei kiba pyndonkam ïa u duma bad dei tang da kaba iehnoh ïa ka jingpyn donkam ïa u duma ngin sa ïohi ba kin don tang khyndiat ngut kiba nongpang ki ban sa shah sumar.
U la batai ruh shaphang ka projek Tobacco Free Educational Institutions (ToFEI) kaba dei ka kyndon ba la pynthymmai da ka Ministry of Health & Family Welfare ha u snem 2019 ba manla ki jaka pule ki hap ban leh 11 tylli ki jingïashim bynta ha ka prokram pynsngewthuh shaphang ka jingktah jong u duma (Anti-Tobacco programme) manla u snem bad yn hap ban hap ai 100 Marks.
Shisnem mynshwa, ka jylla Meghalaya ka ladep pynlong ïa kane ka jingpynsngewthuh ha ki 10,000 hajar tylli ki skul bad haduh mynta la pynlong ïa kane ka jingpynsngewthuh haduh 51,000 sien. Haduh 47,000 ngut ki nonghikai bad 6.8 lak ngut ki khynnah skul ki la ïashim bynta ha kane ka prokram bad kane ka la pynkylla ïa ka jingmut jingpyrkhat jong ki khynnah skul.
Ha u Naiwieng 2021, ka tnad ka Koit ka Khiah ka la pynlong ïa ka jingtih bniah na ka bynta ki nonghikai. Haduh 3986 ngut ki nonghikai ki la ïashimbynta ha kane ka jingwad jingtip bad ki la ai ruh ïa ka jingsngewthuh jong ki bad kumno ban tehlakam ïa u duma. Haduh 99% ki nonghikai kiba ïashim bynta ha kane ka jingwad jingtip ki sngewdei ban khang ïa ki khynnah skul ban pyndonkam ïa u duma bad 91% ki nonghikai ki kwah ban khang syndon ban die ïa u duma.
Katkum ka Cigarettes & Other Tobacco Products Act, 2003 la khang ban die duma hajan ki skul hapoh ka jingjngai kaba 100 mitar eiei bad kum shi bynta ka jingpyntreikam ïa ka ToFEI, ka tnat ka Koit ka Khiah ka la lum jingtip na ki skul shaphang ki dukan kiba pynkheiñ ïa kane ka aiñ.
Haduh mynta, la lah ban lum jingtip na ki 7,800 tylli ki skul. Ha u bnai Naitung 2021, la shem kumba 44% ki skul kiba pynkheiñ ïa kane ka aiñ. Ka jingïatrei lang bad ka tnat Pule Puthi, ki bor synshar District bad ka Tnat Pulit haduh u bnai Kyllalyngkot 2022, kane ka la hiar haduh 31%. Kane ka dei ka dak ka jingjop namar ka long kaba eh ban khang ban die ïa u duma hajan ki jaka pule.
Naduh u snem 2003, kumba 6 tylli ki Ingbishar High Court ki la ka hukum ïa ki Sorkar ban pynsangeh ïa kine ki jait dukan bad la pyntreikam ïa kane ka aiñ kum ka jingsdang.
Ka jylla Meghalaya bad ka jingïatreilang bad kiwei ki tnat jong ka Sorkar ka dei kaba nyngkong ha ka Ri ban pynduna ïa ki dukan kiba die ïa u duma hajan ki jaka pule.
U Dr. Caleb Harris, u Organising Secretary jong ka NASO, u la ai khublei ïa u Myntri ka Koit ka Khiah na ka bynta ka jingpyrshang jong u ban khang ïa ka jingpyndonkam ïa u duma ha ka jylla bad u la ong ruh ba kane ka ïarap shibun ban lait na ka jingïap na ka jingbampong.
U President jong ka IASO u Dr Rajendra Toprani, uba long ruh u nongïalam jong ka Head Neck Cancer Surgeon na Ahmedabad, u la ong ba ka Jylla Meghalaya ka la wan ha ka kyrdan banyngkong ban don ïa ki briew kiba ïoh ïa ka jingpang bampong na bynta ryndang (Esophageal Cancer) bad ka lah kiew tam kumba shiphew shah ha ka Ri.
U Director jong ka NEIGRIHMS, Shillong u Dr. Nalin Mehta u la ai ka jingkyrshan ba ka hospital kan ïarap ban pynduna ïa kane ka jingbampong bad u la ong shuh shuh ba ka jingwadbniah ban sngewthuh ka daw jong ka jingkiew kane ka jingpang (Esophageal Cancer) ha ka jylla ka dang ïaid shakhmat ha NEIGRIHMS bad ha Shillong Civil Hospital.
Ha kane ka lympung, ki doktor ba tbit ki la ai jingmut halor ka jingïatai ïa ka phang ‘Skills Sets in Surgical Oncology’ bad la wanrah ruh haduh 175 tylli ki Research Papers.
Kan dei ka sien banyngkong eh ba la pynlong ïa ka lympungbah jong ka IASO ha kane ka thaiñ Shatei Lammihngi bad haduh 300 ngut kiba sumar ïa ki jingpang bampong na kylleng ka ri ki la ïashim bynta ha kane ka lympung. Ka IASO ka dei ka kynhun jong ki Doktor ba sumar ïa ki jingpang bampong hapoh ka ri India.
Ha kane ka sngi u Myntri ka Koit ka Khiah u la pynbna paidbah ïa ka Northeast India Association of Surgical Oncology (NASO) kaba dei ka Kynhun ba thymmai jong ki Doktor kiba sumar ïa ka jingpang bampong ha kane ka thaiñ Shatei Lammihngi.
