3,432 ngut kiba ngat HIV/AIDS ha EKH, tang 1,581 kiba leit shah sumar

Shillong, Naitung, 24: Ka Sorkar Jylla ka la rai ban wanrah ïa ka polisi ban ïakhun pyrshah ïa ka jingsaphriang ka jingpang HIV/AIDS ha ka jylla.
Ïa ka rai la shim ha ka jingïalang ba la pynïaid da u Symbud Myntri Rangbah ka Jylla uba khmih ïa ka tnat Kam Pohing Bah Prestone Tynsong ba la ïashim bynta da ka Myntri ka Koit ka Khiah ka Dr. Ampareen Lyngdoh, u Myntri ka tnat Social Welfare Bah Paul Lyngdoh bad phra ngut ki MLA na East Khasi Hills District.
Haba kren sha ki lad pathai khubor hadien ba la wai ka jingïalang, ka Dr. Ampareen Lyngdoh ka la ong, “kane ka jingïalang ka la shim ïa ka rai mynta ka sngi ba ka Sorkar Meghalaya kan ïakhun pyrshah ïa ka jingsaphriang jong u khniang jingpang HIV/AIDS. Ka tnad ka koit ka khiah ka la shah bynshet ban shim jingkitkhlieh na ka bynta ban wanrah ïa ka kaiphod jong ka Kynhun Myntri ban pyrkhat ïa ka polisi kaba bniah na ka bynta ban ïakhun ïa ka jingsaphriang jong ka jingpang HIV/AIDS.”
“Ka Sorkar kan sa pynlong ïa ka jingïalang sha rilum Garo bad ha rilum Jaiñtia ban ïakren halor kane bad ban wad ïa ki lad ki lynti ban kren ïa kane ka mat. Ngin sa ïasyllok bad ki ophisar bad ki doktor ba la kham rangbah ban kdew lynti kumno ban ïaid shakhmat,” ka la bynrap.
Ka Myntri ka la ong ruh ba ka Sorkar kan ym pyntip satia ïa ki jaka ba kham bun ki nongpang khnang ban kiar na ka jingshah kren beiñ jong kino kino ki Constituency.
Da kaba pyntip ïa ki jingdon jong ki nongpang haduh mynta, ka Dr. Ampareen ka la ïathuh ba ka jingdon jong ki briew ba la ngat ha ka jingpang HIV/AIDS tang ha East Khasi Hills ki don haduh 3,432 hajar ngut bad tang 1,581 ngut ki nongpang kiba wan shakhmat ban ïoh jingsumar. Ka la ïathuh ba ki don 681 ngut ki nongpang bym shym la ïoh ban buddien, kaba la pynsngewkhia haduh katta katta ïa ka tnat ka koit ka khiah.
“Ngi la ïakren beit thik tang ïa ka East Khasi Hills mynta ka sngi. Ha EKH, ka jingdon jong kiba ngat ha ka jingpang HIV/AIDS ka jur bha. Ka rilum Jaiñtia ka dei kaba kham bun ki briew kiba ïabit ïa ka jingpang ha ka jylla Meghalaya. Ka West bad ka East Jaiñtia Hills ki dei kiba kham bun hynrei ka rilum Khasi ruh ka bud nadien jong ki.,” la bynrap ka Myntri.
Ka Meghalaya ka don ha ka kyrdan ba hynriew halor ka jingdon jong ki nongpang HIV/AIDS.
Haba kylli, ka Dr. Ampareen ka la ai jingmut ba ka Meghalaya ka dei ban don la ki jong ki aiñ kiba ïada ïa ka imlang ka sahlang da kaba buh kyndon ba dei ban leh test ïa ka jingpang HIV/AIDS shwa ban ïathoh shongkurim, kumba long ka aiñ ha jylla Goa. Katkum ka jingong jong ka, ka jingpynsngewthuh shaphang kane ka jingpang kam dei shuh ka mat kaba kongsan, hynrei donkam ban leh test bad ban don ka jingkhmih bniah.
“Ki don ki katto katne ki aiñ kiba treikam ki bym ailad ïa ngi ban trei laitluid halor ka jingleh test bad ka jingpeit bniah hynrei lada ka jylla Goa ka la pynlong ïa ka jingleh test HIV/AIDS shwa ban ïashong kurim balei pat ka Meghalaya ruh kam lah ban don la ki jong ki aiñ kiba pynmyntoi bad ïada ïa ka imlang sahlang baroh kawei,” ka la ong bad bynrap, “namarkata, mynta ngin sa peit ïa kata namarba kane ka dei ka sien kaba nyngkong ba ka kynhun ki MLA ki la wan shakhmat ban pyntip ïa ngi ba phi hap ban leh ïa kata.”
Ka Myntri ka Koit ka Khiah ka la pynbna ruh ba ka Sorkar kan ïatreilang bad ki riewshemphang ha ka liang ka aiñ bad ka tnad ka Koit ka Khiah ban wad ïa ki lad ki lynti ban wanrah ïa ka aiñ kaba pynlong ïa ka jingleh test HIV/AIDS kaba donkam eh hakhmat. Ka jylla Meghalaya mynta ka la pynkhreh ban shim ïa ki sienjam kiba tyngeh ban ïakhun pyrshah ïa ka jingsaphriang ka jingpang HIV/AIDS.
“(Ngin sa shong ban ïakren) kumno ka aiñ kaba kum kata kan pynmih hynrei ka Meghalaya mynta ka la pynkhreh ban khñiot ïa une u mrad khlaw na ryndang. Ngim pat ju don mynshwa kum kane ka jingïakren bad ngim pat ju don ïa kane ka jingïashim bynta. Ka long kumba 2026 haduh 2025 ki jingtip kiba biang ki la mih. Mynta ngi hap ban shim ïa ki sienjam kiba tyngeh,” ka la pynskhem.
Shuh shuh ka Dr. Ampareen ka la pynpaw ïa ka jingsngewkhia halor ka jingdon jong ki briew kiba ïap na ka daw ka jingbym ïoh ïa ka jingsumar Antiretroviral Therapy (ART) ha ka jylla.
“Ka jingkheiñ jong ki 159 ngut kiba ïap namar ka jingduh noh ïa ka jingsumar ART ka long kaba heh bha ha ka distrik. Ngi hap ban pynthikna ba la kumno kumno kiba la shah test kin wan shapoh ka lad na ka bynta ban ïoh ïa ki jingsumar kiba donkam. Ka jingpang HIV/AIDS ha ka jingshisha kam dei kaba pynïap briew hynrei lah ban sumar ïa ka kum ka jingpang bampong ne TB ne kino kino kiwei pat ki jingpang. Ka don ka rukom sumar kaba la buh,” ka la ong haba pynpaw ba ka jingsaphriang jong ka jingpang HIV/AIDS ha Meghalaya ka long kham bunsien namar ka jingshongkha kulmar.
Ka la pynpaw ruh ïa ka jingsheptieng tieng da kaba ong, “watla kine ki jingkheiñ ki kiew bha, hynrei ki lah ban don shuh shuh ki briew ha ki shnong ki thaw bad sawdong jong ngi ki bym wan shakhmat.”
Haba kylli, ka Myntri ka Koit ka Khiah u la ong, “ngi pher na ki katto katne ki jylla ha kaba ki la poi sha kata ka kyrdan ha kaba ka jingdih drok bad injek drok bad ka jingpyndonkam lang ïa u thyrnia injek ka dei ka mat kaba khia bha. Ha ka jylla jong ngi, ngim pat lah wat ban ithuh ïa ki nongdih drok ba shu injek bad ka jingjyllei kiba pang HIV/AIDS namar ngim pat lah ban leh test ïa ki nongshong shnong ha ka rukom kaba dei.”